Według szacunków na świecie z HIV żyje 40,8 mln osób. W ubiegłym roku zmarło z jego powodu ok. 630 tys. ludzi.
Co roku od 1988 r. naukowcy, lekarze, rodziny i działacze na całym świecie obchodzą 1 grudnia Światowy Dzień AIDS, aby upamiętnić ofiary epidemii HIV/AIDS i wspierać wysiłki na rzecz jej zakończenia.
Od początku kryzysu na całym świecie zmarło ok. 44,1 mln osób z przyczyn związanych z HIV (ludzki wirus niedoboru odporności), wirusem wywołującym AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności). Zakażenie HIV stwierdzono u ok. 91,4 mln osób.
Mimo dużych postępów naukowych w zapobieganiu i leczeniu HIV w ostatnich dekadach, eksperci ds. zdrowia publicznego ostrzegają, że ostatnie cięcia finansowania przez bogate kraje mogą doprowadzić do ponownego nasilenia epidemii w najciężej dotkniętych regionach.
Z okazji 37. Światowego Dnia AIDS przedstawiamy osiem kluczowych etapów walki z jedną z najbardziej wyniszczających epidemii w historii.
1981: Pierwsze przypadki
W czerwcu amerykańskie służby zdrowia poinformowały o tajemniczej chorobie atakującej grupę młodych, wcześniej zdrowych gejów; wszyscy z czasem zmarli. Wkrótce zidentyfikowano setki kolejnych przypadków, także wśród osób używających narkotyków, chorych na hemofilię i pacjentów po transfuzjach krwi.
W Europie pierwszy system nadzoru nad AIDS uruchomiono w 1984 roku, a pod koniec 1985 roku w Zjednoczonym Królestwie wprowadzono test na HIV.
Tak rozpoczęła się epidemia HIV/AIDS, która na długie lata zdominowała wysiłki społeczności naukowej i stała się problemem całego świata.
1996: Nowe leczenie ogranicza zgony na AIDS
Po latach prób i błędów naukowcy uznali, że wysoce aktywna terapia antyretrowirusowa (HAART), czyli koktajl trzech leków, jest bardzo skutecznym sposobem leczenia AIDS.
HAART odbudowuje układ odpornościowy, tłumiąc wirusa i spowalnia przechodzenie HIV w AIDS. Terapie antyretrowirusowe zmieniły diagnozę HIV z wyroku śmierci w przewlekłą, kontrolowalną chorobę – dla tych, których na nie było stać.
W rezultacie w krajach z dostępem do leczenia liczba zgonów związanych z AIDS wyraźnie spadła. Tymczasem liczba osób żyjących z HIV rosła z powodu większej liczby testów i diagnoz oraz utrzymującego się szerzenia się wirusa.
2003: Powstaje PEPFAR
Stany Zjednoczone ogłosiły Prezydencki Nadzwyczajny Plan Walki z AIDS (PEPFAR), początkowo pięcioletni program wart 15 mld dol. (13 mld euro) dla krajów z wysokim obciążeniem HIV/AIDS.
Do 2025 roku przypisuje mu się uratowanie ponad 26 mln istnień w 50 krajach, co czyni go największym w historii globalnym programem zdrowotnym poświęconym jednej chorobie.
2011: Naukowcy potwierdzają, że antyretrowirusy ograniczają szerzenie się HIV
Na konferencji w Rzymie ogłoszono, że leki antyretrowirusowe nie tylko leczą HIV – znacząco zmniejszają też ryzyko, że osoba zakażona przekaże wirusa niezakażonemu partnerowi seksualnemu.
2012: Pierwszy lek PrEP zatwierdzony, by ograniczyć ryzyko zakażenia HIV
Amerykańscy regulatorzy dopuścili Truvadę do stosowania jako profilaktyka przedekspozycyjna (PrEP), a Unia Europejska zrobiła to w 2016 roku.
PrEP to codzienna tabletka dla osób z podwyższonym ryzykiem zakażenia HIV – m.in. gejów i biseksualnych mężczyzn, osób transpłciowych oraz pracowników i pracownic seksualnych – która obniża ryzyko zakażenia. Badania pokazują, że redukuje ryzyko zakażenia podczas kontaktów seksualnych o ok. 99 proc., a przy iniekcjach o ok. 74 proc.
W połączeniu terapie antyretrowirusowe i PrEP zmieniły bieg epidemii HIV w krajach bogatych. W Zjednoczonym Królestwie liczba nowych diagnoz HIV wśród gejów i biseksualnych mężczyzn spadła między 2015 a 2020 rokiem o dwie trzecie.
2020: Wyzwania w zwiększaniu skali zapobiegania i leczenia HIV
W 2014 roku Program Narodów Zjednoczonych ds. HIV/AIDS (UNAIDS) wyznaczył na 2020 rok cel, aby 90 proc. osób zakażonych HIV na świecie znało swój status, stosowało terapie antyretrowirusowe i miało supresję wiremii. Dwa lata później Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło te cele – znane jako 90-90-90.
Według UNAIDS osiągnięcie tego celu pozwoliłoby zakończyć epidemię do 2030 roku.
Szwecja jako pierwsza zrealizowała te cele w 2016 roku. Do 2020 roku tylko 19 krajów na świecie w pełni lub niemal osiągnęło wskaźniki 90-90-90.
2024: Zastrzyk PrEP podawany dwa razy w roku okrzyknięty przełomem
Badania wykazały, że pojedyncze wstrzyknięcie leku antyretrowirusowego lenakapawir może chronić przed HIV przez sześć miesięcy, w porównaniu z dwoma miesiącami przy poprzednim preparacie.
UE zatwierdziła ten zastrzyk w kolejnym roku, a międzynarodowe grupy szybko połączyły siły, aby wprowadzić niedrogie, generyczne wersje leku do krajów o niższych dochodach w 2027 roku.
2025: Cięcia finansowania zagrażają postępom
Usługi związane z HIV były w tym roku zakłócane w wielu krajach, gdy USA nagle zamroziły lub wycofały pomoc zagraniczną. Kraje europejskie, w tym Zjednoczone Królestwo, Niemcy i Francja, również ograniczyły finansowanie globalnego zdrowia w tym roku.
Eksperci ds. zdrowia publicznego ostrzegają, że te cięcia mogą podważyć lata pracy nad zwalczaniem HIV/AIDS oraz innych długotrwałych kryzysów zdrowotnych, takich jak malaria i gruźlica (TB).
Obecnie na świecie z HIV żyje ok. 40,8 mln osób, a w ubiegłym roku wirus zabił ok. 630 tys. ludzi. Kontynent afrykański jest najmocniej dotknięty. Odpowiada za ponad dwie trzecie wszystkich przypadków.