Zużycie plastiku osiągnęło ogromne rozmiary, a naukowcy i instytucje ostrzegają: recykling nie wystarczy. Redukcja i alternatywne opcje są potrzebne, aby rozwiązać problem zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi, ponieważ są one obecne wszędzie w środowisku, a nawet w naszych ciałach.
Każdego roku świat produkuje rekordowe ilości plastiku. Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju w 2021 roku na całym świecie wyprodukowano ponad 400 milionów ton plastiku, czyli dwa razy więcej niż na początku XXI wieku. Jeśli nic się nie zmieni, do 2060 r. zużycie plastiku może wzrosnąć trzykrotnie.
Problem polega na tym, że recykling nie nadąża za tymi liczbami. Według danych OECD około 9% odpadów jest poddawane recyklingowi, 19% jest spalane, a prawie trzy czwarte jest wysyłane na składowiska lub wyrzucane w obszarach naturalnych.
Wszechobecne… i niewidoczne odpady
W zależności od składu tworzywa sztuczne rozkładają się w czasie od 20 do 500 lat, ale niekoniecznie znikają. Nawet po rozdrobnieniu pozostawiają po sobie cząstki mikroplastiku mniejsze niż 5 mm.
Te pozostałości codziennych przedmiotów z tworzyw sztucznych trafiają do oceanów, gleby, rzek… i ciał organizmów żywych, na przykład ryb lub nawet ludzi. Badania wykazały ich obecność w wodzie pitnej, mleku matki, a nawet w ludzkiej krwi. Rosnąca liczba badań naukowych ostrzega o zagrożeniu dla ludzkiego zdrowia.
Europa chce powstrzymać falę odpadów
W obliczu tej sytuacji Unia Europejska podjęła w ostatnich latach szereg działań:
• Od 2021 r. zakaz stosowania przedmiotów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych dotyczy niektórych z najpopularniejszych i łatwych do wymiany artykułów, takich jak torby, słomki i sztućce.
• Nowe przepisy dotyczące opakowań mają na celu ograniczenie nadmiernego pakowania i poprawę możliwości recyklingu opakowań.
• Europejskie rozporządzenie REACH wprowadziło restrykcje dotyczące celowego dodawania mikroplastików do niektórych kosmetyków, detergentów i produktów przemysłowych.
• Projekt rozporządzenia w sprawie transportu morskiego ma na celu zminimalizowanie strat granulatu przemysłowego w celu uniknięcia zanieczyszczenia mikroplastikiem.
• Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej, która ma na celu ochronę ekosystemów morskich przed odpadami, jest obecnie poddawana przeglądowi.
UE finansuje również liczne projekty badawcze mające na celu opracowanie pochodzących ze źródeł biologicznych, biodegradowalnych alternatyw dla tradycyjnych tworzyw sztucznych. Tak jest w przypadku projektu SEALIVE, prowadzonego przez centrum badawcze ITENE w Walencji, oraz projektu R3pack.
Bruksela dąży również do optymalizacji wydajności ekonomicznej systemów ponownego użycia, aby do 2030 r. na rynku były tylko opakowania w 100% nadające się do ponownego użycia lub recyklingu.
W kierunku międzynarodowego traktatu o tworzywach sztucznych
UE, poza swoimi granicami, prowadzi aktywną kampanię na rzecz prawnie wiążącego globalnego porozumienia w sprawie zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi. Projekt traktatu jest negocjowany od 2025 roku, a raporty wskazują, że pojawiły się dwie wizje:
• Koalicja „o wysokich ambicjach” skupiająca ponad 100 członków, w tym UE, Rwandę, Norwegię i Peru, opowiada się za prawnie wiążącym podejściem obejmującym cały cykl życia tworzyw sztucznych (środki odnoszące się do wcześniejszych i późniejszych etapów).
• Inne kraje, w tym główni producenci ropy naftowej, chcą, aby umowa koncentrowała się na działaniach związanych z dalszymi etapami, takich jak gospodarowanie odpadami i recykling.
Działania odnoszące się do wcześniejszych etapów, które są przedmiotem gorącej debaty, obejmują:
• zrównoważoną produkcję i konsumpcję tworzyw sztucznych;
• zajmowanie się kwestiami związanymi z problematycznymi przedmiotami z tworzyw sztucznych (takimi jak tworzywa sztuczne jednorazowego użytku);
• ograniczanie stosowania chemikaliów wzbudzających największe obawy.
Kolejna runda negocjacji odbędzie się w Genewie, w dniach 5-14 sierpnia 2025 roku.