Wywodzące się z paryskich targów designu, powstałe 100 lat temu, "Art Deco" wzniesione zostało na zgliszczach po pierwszej wojnie światowej. Nurt przyniósł pewność siebie, dobrobyt, wielkie przyjęcia i nowe, natychmiast rozpoznawalne, odważne budynki.
REKLAMA
Stolica Francji doświadczyła pierwszych przejawów zjawiska w sztuce i designu, który później nazwano Art Deco, już w 1910 roku. Prawdziwy rozkwit tego stylu nastąpił jednak dopiero podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuk Dekoracyjnych i Przemysłowych w Paryżu w 1925 roku.
Stanowiąc artystyczną i filozoficzną odpowiedź na ruch Art Nouveau z końca XIX wieku, Art Deco odzwierciedlało potrzebę zmiany po okrucieństwach i zniszczeniach pierwszej wojny światowej - zawiłość, fantazyjność i romantyzm ustąpiły miejsca czystym liniom i geometrycznym wzorom. Jednocześnie styl ten wyrażał pragnienie powrotu do radości życia, gdy tylko stało się to znów możliwe. I tak, 100 lat później, przyjrzyjmy się bliżej temu fenomenowi.
Jak powstało Art Deco?
Wystawa Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes z 1925 roku zainicjowała to, co później, w tekście Bevisa Hilliera z 1968 roku, zyskało bardziej zwięzłą nazwę - Art Deco. Ta paryska ekspozycja zaprezentowała światu najnowsze osiągnięcia nowoczesnego wzornictwa i uczyniła nowy kierunek ucieleśnieniem modernistycznych zasad w sztuce i designie. Dzieląc wiele wspólnych cech z kubizmem i rosyjskim konstruktywizmem, Art Deco przeniosło akcent z ulotności na praktyczność i inżynierię. Można powiedzieć, że po chaosie nastąpił porządek. Nie oznacza to jednak, że styl ten był w jakikolwiek sposób prozaiczny czy przygnębiający - wręcz przeciwnie.
Gdzie mogę zobaczyć Art Deco?
Londyński hotel Savoy, pierwotnie zaprojektowany w stylu secesyjnym, przeszedł stylistyczną metamorfozę po tym, jak jeden z pracowników odwiedził paryską wystawę w 1925 roku i powrócił z zupełnie nową wizją projektową.
Brytyjski projektant Basil Ionides przekształcił prywatną jadalnię "Pinafore" w 1926 roku, wprowadzając elementy Art Deco. To wnętrze zachowało się w niezmienionej formie do dziś. Trzy lata później, w 1929 roku, architekt Howard Robertson zaprojektował ikoniczny napis "Savoy" wykonany ze stali nierdzewnej, który rozciąga się na całej szerokości Savoy Court.
Bruksela również obfituje w architekturę Art Deco. Styl ten jest widoczny nie tylko w znanych budynkach miejskich, takich jak Villa Empain, Bazylika Koekelberg czy elementy Pałacu Stoclet, ale także w licznych dzielnicach mieszkalnych belgijskiej stolicy.
Paryż, miasto które zainicjowało ten ruch artystyczny, pozostaje prawdziwym rajem dla miłośników Art Deco. Palais de Tokyo oraz Théâtre des Champs-Élysées stanowią dwa najważniejsze punkty orientacyjne reprezentujące ten styl.
Art Deco przekroczyło granice Europy i podbiło Stany Zjednoczone, czego doskonałym przykładem jest imponujący budynek Chicago's Merchandise Mart. Otwarty w 1930 roku obiekt zajmuje oszałamiającą powierzchnię czterech milionów stóp kwadratowych (czyli około 37 hektarów powierzchni użytkowej).
Co definiuje Art Deco?
Definiowanie ruchu artystycznego zazwyczaj nastręcza trudności, ponieważ nawet jeśli posiada on manifest, jest on zwykle dziełem niewielkiej grupy osób. Dopiero kolejni twórcy modyfikują lub wręcz odrzucają jego pierwotną formę.
Emma Bastin, historyk i skarbnik Art Deco Society w Wielkiej Brytanii, wskazuje, że jest to jedna z przyczyn trudności w precyzyjnym zdefiniowaniu tego stylu.
"Czerpał inspiracje z tak wielu źródeł, od starożytnych - jak Egipt i Grecja, po ultranowoczesne - jak najbardziej awangardowa sztuka początku XX wieku. Łączył również elementy masowej komercjalizacji, rzemiosła artystycznego oraz wykorzystania innowacyjnych materiałów syntetycznych. Na dodatek, rozwijał się równolegle w wielu krajach europejskich, co nadało mu charakteru eklektycznego".
Starożytny Egipt może wydawać się odległy od atmosfery "szalonych lat dwudziestych", jednak odkrycie grobowca Tutanchamona przez Howarda Cartera w 1922 roku przywróciło tematykę starożytną do współczesnego dyskursu. Zaledwie krótki rejs łodzią w dół rzeki Chicago pozwala dotrzeć do Riverside Plaza (ukończonej w 1929 roku), gdzie - przy uważnym spojrzeniu - można dostrzec wizerunek nawiązujący do faraona, umieszczony pod tarczą zegara.
Mimo bogactwa i różnorodności inspiracji, styl Art Deco posiada szereg charakterystycznych cech, które czynią go rozpoznawalnym jako spójny ruch artystyczny.
"Jest coś, co sprawia, że Art Deco jest natychmiast rozpoznawalne" - podkreśla Bastin.
"Geometryczne kształty, czyste linie i odważne kolory są często wykorzystywane. W wielu formach Art Deco pojawiają się również powtarzające się motywy, takie jak zygzaki, promienie słoneczne czy stylizowane postacie ludzkie. Wszystkie elementy dekoracyjne są zazwyczaj bardzo proste i oszczędne, a nie fotorealistyczne. Efektem tej prostoty jest to, że przedmioty, budynki czy dzieła sztuki często wyglądają bardzo nowocześnie i efektownie, co zapewnia im trwałą atrakcyjność - weźmy na przykład przepych kojarzony z Gatsbym, wykorzystanie wnętrz inspirowanych Art Deco w luksusowych hotelach czy nieprzemijający urok plakatów, które obecnie funkcjonują jako samodzielne dzieła sztuki."
Odniesienia do geometrycznych kształtów i czystych linii nie dotyczą oczywiście tylko architektury. Na myśl przychodzi też moda.
A ekranizacja być może sztandarowego tekstu Art Deco "Wielki Gatsby" jako filmu ponad dekadę temu była doskonałą platformą dla projektantów kostiumów, aby powrócić do stylów z czasów świetności F. Scotta Fitzgeralda.
Jak rozwijał się ten ruch?
Art Deco przekształciło się w bardziej opływowy styl wraz z postępem lat trzydziestych. Elementy nadmiaru zostały złagodzone i stały się mniej oczywiste. Skupiono się na liniach poziomych, a nie pionowych.
Inspiracją dla tego stylu były ulepszenia technologiczne, a w szczególności te aspekty technologii, które kształtowały życie elit. Liniowce oceaniczne, samoloty i coraz bardziej wyszukane pociągi. "Nowe materiały stworzone przez człowieka", o których wspomina Bastin, to chromowanie oraz możliwość wznoszenia znacznie wyższych konstrukcji dzięki powszechnemu wykorzystaniu stali. Najwyraźniejszym tego świadectwem jest wertykalność amerykańskich drapaczy chmur, jednak bliżej nas zastosowanie kamienia portlandzkiego i złoconych napisów, jak w londyńskim St Olaf's House, również stanowi charakterystyczne cechy Art Deco i Streamline Moderne.
Równocześnie rozwój miast stworzył zapotrzebowanie na więcej budynków użyteczności publicznej na rozwijających się przedmieściach, co dawało coraz więcej możliwości budowania w tym stylu i wykorzystywania tych elementów.
W pewnym sensie Art Deco i jego usprawnioną ewolucję można postrzegać mniej jako ruch artystyczny, a bardziej jako rezultat zmieniającego się społeczeństwa pod wpływem przemian gospodarczych i potrzeby nowego środowiska z szerszą ofertą usług.