Wskaźniki zgonów, których można uniknąć, są znacznie wyższe w Europie Wschodniej w porównaniu z Europą Zachodnią i Północną. Euronews Health przygląda się bliżej wskaźnikom zgonów, którym można zapobiec.
Ponad 1,1 miliona zgonów w 2022 r. można było uniknąć w Unii Europejskiej dzięki lepszym systemom opieki zdrowotnej i interwencjom w zakresie zdrowia publicznego.
Zgonom tym, spowodowanym chorobami i schorzeniami, można było zapobiec. Odpowiadają one za więcej niż jeden na pięć zgonów wśród obywateli UE.
Według raportu OECD i UE Health at a Glance: Europa 2024.
Wskaźniki zgonów, których można uniknąć, różnią się znacznie w całej Europie. Eksperci wskazują na kilka czynników wpływających, w tym poziom wydatków na opiekę zdrowotną i rozpowszechnienie czynników ryzyka, którym można zapobiec, takich jak palenie tytoniu i spożywanie alkoholu.
Czym jest "możliwy do uniknięcia zgon" lub "możliwa do uniknięcia śmiertelność"?
Według Eurostatu zgony lub umieralność, których można uniknąć, dzieli się na dwie kategorie:
Zgony, którym można zapobiec: Są to przyczyny zgonów, których można uniknąć dzięki interwencjom w zakresie zdrowia publicznego w najszerszym tego słowa znaczeniu. Kategoria ta obejmuje raka płuc, choroby niedokrwienne serca, COVID-19, zgony związane z alkoholem, udar, wypadki, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), samobójstwa i inne przyczyny.
Zgony z przyczyn, które można leczyć: Odnoszą się one do przyczyn zgonów, których można uniknąć dzięki optymalnej jakości opieki zdrowotnej. Obejmują one choroby niedokrwienne serca, raka jelita grubego, raka piersi, udar, zapalenie płuc, nadciśnienie, cukrzycę i inne przyczyny.
Według Eurostatu w 2022 r. liczba możliwych do uniknięcia zgonów wśród osób w wieku poniżej 75 lat wyniosła 1,11 mln w całej UE. Standaryzowany wiekiem wskaźnik zgonów na 100 000 osób poniżej 75. roku życia jest wykorzystywany do porównywania krajów.
Wskaźnik możliwych do uniknięcia zgonów w UE wahał się od 169 zgonów w Szwecji do 543 na Łotwie na 100 000 mieszkańców, przy średniej UE wynoszącej 258 zgonów w 2022 roku.
Po uwzględnieniu krajów kandydujących do UE, członków EFTA i Wielkiej Brytanii - tam, gdzie dane są dostępne - Szwajcaria odnotowała najniższy możliwy do uniknięcia wskaźnik zgonów na poziomie 153 na 100 000 mieszkańców.
Znaczące luki: Europa Wschodnia vs Zachodnia i Północna
Kraje Europy Wschodniej i Bałtyckiej odnotowały najwyższe wskaźniki umieralności, których można było uniknąć. Łotwa, Rumunia, Węgry, Litwa i Bułgaria znalazły się na szczycie listy, przekraczając 470 zgonów na 100 000 osób. Za nimi uplasowały się Serbia, Słowacja i Estonia z niższymi wskaźnikami, ale wciąż przekraczającymi 390 zgonów.
W Polsce wskaźnik wyniósł 388 - znacznie powyżej unijnej średniej.
Przeciwnie, kraje Europy Zachodniej i Północnej miały niższe wskaźniki zgonów możliwych do uniknięcia. Kraje takie jak Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, Holandia i Francja wykazują znacznie niższe wskaźniki, poniżej 200 zgonów na 100 000.
Kraje Europy Środkowej i Południowej zazwyczaj zgłaszały średnie wskaźniki możliwych do uniknięcia zgonów. Chorwacja, Polska, Turcja, Grecja, Czechy i Włochy znalazły się w tym przedziale, a większość z nich odnotowała od 200 do 300 zgonów na 100 000 osób.
Chociaż Niemcy uplasowały się poniżej średniej UE, odnotowały najwyższy wskaźnik zgonów możliwych do uniknięcia (249) wśród wiodących gospodarek UE.
Dwóm trzecim zgonów można zapobiec, jedną trzecią można leczyć
Spośród 1,11 miliona możliwych do uniknięcia zgonów w UE w 2022 r. 65 procent (725 624) uznano za możliwe do uniknięcia, podczas gdy 35 procent (386 709) można było leczyć. Odpowiada to 168 zgonom możliwym do uniknięcia i 98 zgonom uleczalnym na 100 000 osób w UE.
Istnieje bardzo silna dodatnia korelacja między tymi dwoma rodzajami możliwych do uniknięcia zgonów: Kraje o wyższym wskaźniku zgonów, którym można zapobiec, mają również wyższy wskaźnik zgonów, które można leczyć. Naturalnie znajduje to odzwierciedlenie w ogólnym wskaźniku umieralności możliwej do uniknięcia.
Na przykład Łotwa i Rumunia były jednymi z krajów o najwyższych wskaźnikach zarówno umieralności możliwej do uniknięcia, jak i uleczalnej, podczas gdy Szwajcaria i Szwecja odnotowały bardzo niskie wskaźniki w obu kategoriach.
Główne przyczyny umieralności możliwej do uniknięcia: Główne choroby i schorzenia
Według raportu "Health at a Glance: Europa 2024. Odsetki innych głównych przyczyn były następujące: rak jelita grubego (14), rak piersi i udar (po 10), zapalenie płuc (8), nadciśnienie (5) i cukrzyca (4).
W 2021 r. COVID-19 był główną przyczyną zgonów, której można było zapobiec, odpowiadając za 24% zgonów. Jednak według Eurostatu jego udział spadł do 10 procent w 2022 roku. W tym roku największy udział miał rak płuc (19 procent), a następnie choroby serca (11 procent). Zgony związane z alkoholem stanowiły 8 procent śmiertelności, której można było zapobiec.
Czynniki stojące za różnicami na poziomie krajowym
Częstość występowania tych przyczyn jest różna w całej Europie, co przyczynia się do różnic w ogólnej śmiertelności możliwej do uniknięcia w poszczególnych krajach.
"Na wskaźniki umieralności, której można zapobiec, może wpływać kilka czynników, takich jak wydatki socjalne i zdrowotne, edukacja i emisje gazów" - powiedziała Euronews Health Aida Isabel Tavares, profesor nadzwyczajny w Wyższej Szkole Ekonomii i Zarządzania w Lizbonie.
Według raportu, rak płuc, choroby serca i zaburzenia związane z alkoholem oraz zatrucia są znacznie wyższe w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.
"Wiele z tego można przypisać różnicom w częstości występowania czynników ryzyka, którym można zapobiec, takich jak palenie tytoniu i spożywanie alkoholu" - czytamy w raporcie.
Tavares wskazał również, że kraje o wyższych poziomach wydatków na zdrowie publiczne mają zwykle niższe wskaźniki uleczalnej śmiertelności.
"Ogólnie rzecz biorąc, wysoka uleczalna śmiertelność występuje w krajach Europy Wschodniej, a niska w krajach Europy Północnej" - powiedziała. Jako przykład podała Szwecję, która przeznacza znaczną część swojego PKB na zdrowie, w porównaniu z Bułgarią, która przeznacza znacznie mniejszą część.
Rok Hrzic, adiunkt z wydziału zdrowia międzynarodowego na Uniwersytecie w Maastricht, zauważył, że większość różnic w możliwej do uniknięcia śmiertelności między krajami Europy Zachodniej i Wschodniej można przypisać zgonom z powodu chorób układu krążenia w średnim i starszym wieku.
"Utrzymująca się wyższa śmiertelność z powodu chorób układu krążenia w niektórych krajach Europy Wschodniej jest powszechnie postrzegana jako pozostałość opóźnionej rewolucji sercowo-naczyniowej, tj. późnego przyjęcia technologii medycznych i polityk, które umożliwiają zapobieganie i leczenie chorób serca" - powiedział Euronews Health.
Różnice w rejestrowaniu przyczyn zgonów
Dr Susanne Stolpe, pracownik naukowy Uniwersytetu Ruhr w Bochum w Niemczech, zwróciła uwagę, że różnice w rejestrowaniu przyczyn zgonów mogą wpływać na wskaźniki śmiertelności, których można uniknąć.
"Osoba wydająca zaświadczenie może wybrać więcej niż jedną chorobę jako przyczynę zgonu. W zależności od subiektywnego wyboru osoby wydającej zaświadczenie, zgon może być spowodowany przyczyną nieuniknioną, możliwą do uniknięcia lub możliwą do naprawienia", powiedziała Euronews Health.
Zauważyła również, że udział zgonów o nieznanych przyczynach również wpływa na możliwe do uniknięcia wskaźniki umieralności, przy niższych proporcjach obserwowanych w krajach bałtyckich, Wielkiej Brytanii i Finlandii w porównaniu z większością krajów Europy Zachodniej.
Eksperci podkreślili, że wydatki na opiekę zdrowotną znacznie różnią się w poszczególnych krajach Europy. Odzwierciedla to różne poziomy dostępu do opieki zdrowotnej i siłę systemów opieki zdrowotnej.
Mierzone w euro na mieszkańca, standardzie siły nabywczej (PPS) na mieszkańca oraz jako procent PKB, kraje Europy Zachodniej i Północnej odnotowały najwyższe bieżące wydatki na opiekę zdrowotną, podczas gdy kraje Europy Wschodniej i Bałkanów odnotowały najniższe.
Kraje Europy Południowej generalnie miały umiarkowane poziomy wydatków. Ponieważ Irlandia i Luksemburg mają bardzo wysokie PKB, ich wydatki na zdrowie jako udział w PKB pozostają stosunkowo niższe.
Wskaźniki badań przesiewowych w kierunku raka są bardzo zróżnicowane
Duża różnica we wskaźnikach badań przesiewowych w kierunku raka jest kolejnym wskaźnikiem nierówności w opiece zdrowotnej między krajami europejskimi. Nic dziwnego, że obserwujemy bardzo podobny wzorzec do tego obserwowanego w wydatkach na zdrowie.
Jeśli chodzi o wskaźniki badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, raka szyjki macicy i mammografii, kraje Europy Północnej i Zachodniej wykazują się silnymi i konsekwentnymi działaniami profilaktycznymi, podczas gdy Europa Południowa radzi sobie umiarkowanie dobrze.
Z kolei kraje wschodnie i bałkańskie pozostają znacznie w tyle, szczególnie pod względem badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego i raka piersi.