Obowiązujące unijne sankcje i niewykonany nakaz aresztowania poddają w wątpliwość możliwość przylotu Władimira Putina do Budapesztu i spotkania z Donaldem Trumpem.
REKLAMA
Władimir Putin przyjedzie do Budapesztu. Tak przynajmniej wynika z zaproszenia.
Po długiej rozmowie telefonicznej z Donaldem Trumpem, do której doszło w czwartek, przywódcy Stanów Zjednoczonych i Rosji wstępnie zgodzili się spotkać w Budapeszcie w najbliższej przyszłości, aby omówić możliwe zakończenie pełnej inwazji na Ukrainę.
To, czy do tego spotkania dojdzie, jest wciąż niejasne, ale sama wiadomość wywołała poruszenie w światowych stolicach, ponieważ podróż może oznaczać pierwsze wtargnięcie Putina na terytorium Unii Europejskiej od początku 2020 roku i jeszcze bardziej podkopać zachodnie wysiłki zmierzające do jego izolacji.
Ale poza geopolityką napędzającą tę inicjatywę i złożoną logistyką, która wiąże się z organizacją szczytu o takiej skali, pojawia się jedno podstawowe pytanie: Czy Putin może faktycznie wjechać na teren Unii Europejskiej?
Istnieją w tej sprawie co najmniej dwie różne kwestie do rozważenia.
Unijne sankcje
Natychmiast po tym, jak wojska rosyjskie przekroczyły granice Ukrainy i pomaszerowały na Kijów, Unia pospiesznie zastosowała szereg sankcji, aby osłabić machinę wojenną Kremla.
Państwa członkowskie nałożyły sankcje na setki rosyjskich urzędników wysokiego szczebla odpowiedzialnych za planowanie i nadzorowanie inwazji. Czarna lista wiąże się z zakazem podróżowania do państw członkowskich i zamrożeniem aktywów osobistych.
Putin i jego minister spraw zagranicznych, Siergiej Ławrow, również zostali objęci sankcjami, ale z zastrzeżeniem: zamrożono jedynie ich aktywa - co ma raczej symboliczny charakter, biorąc pod uwagę niejasności wokół majątku Putina. Zakazu podróżowania nie wprowadzono, aby utrzymać minimalne kontakty dyplomatyczne.
Według ówczesnego wysokiego rangą unijnego przedstawiciela Josepa Borrella, Putin był trzecim światowym przywódcą, który został osobiście objęty sankcjami przez wspólnotę, po białoruskim prezydencie Aleksandrze Łukaszence i ówczesnym syryjskim prezydencie Baszarze al-Assadzie.
Oznacza to, że pod tym względem Putin miałby możliwość lądowania na Węgrzech.
Istnieje jednak dodatkowa przeszkoda: UE skutecznie zamknęła swoją przestrzeń powietrzną dla rosyjskich samolotów w ramach szeroko zakrojonego systemu sankcji.
Zgodnie z informacjami Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA), zakaz lotów dotyczy samolotów obsługiwanych przez rosyjskie linie lotnicze, zarejestrowanych w Rosji, będących własnością lub czarterowanych przez rosyjskie osoby fizyczne bądź podmioty. Obejmuje on również loty „nieschematyczne” (nieregularne), które mogą przewozić rosyjskich obywateli na spotkania biznesowe lub wakacje w krajach UE.
Istnieje kilka wyjątków od zasad, takich jak lądowania awaryjne lub cele humanitarne. Ponadto państwa członkowskie mogą przyznawać odstępstwa w indywidualnych przypadkach.
W ubiegłym roku Siergiej Ławrow udał się na Maltę na spotkanie Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), które okazało się bardzo kontrowersyjne. Minister został zmuszony do siedmiogodzinnego objazdu , aby ominąć europejską przestrzeń powietrzną, aż dotarł na wyspę, która pozwoliła mu na lądowanie z powodów dyplomatycznych.
Natomiast jego rzeczniczce, Marii Zacharowej, która jest objęta zakazem podróżowania i zamrożeniem aktywów, odmówiono z jegozwolnienia po tym, jak kilka stolic zgłosiło zastrzeżenia.
Putin miałby dwie możliwości: albo zdecydowałby się na długą i skomplikowaną trasę okrężną, wjeżdżając na Węgry przez kraje kandydujące do UE w regionie Bałkanów Zachodnich, albo uzyskałby odstępstwa od państw członkowskich UE leżących na krótszej trasie - Polski, co mogłoby okazać się trudne, oraz Słowacji, co najprawdopodobniej byłoby łatwe.
Kolejna opcja może wiązać się z przelotem prezydenta Rosji nad Morzem Czarnym i przez Rumunię, zagorzałego sojusznika Kijowa, który gości wielonarodowy kontyngent NATO.
Komisja Europejska, która nadzoruje wdrażanie sankcji, z zadowoleniem przyjęła "podjęcie wszelkich kroków, które prowadzą do sprawiedliwego i trwałego pokoju na Ukrainie", jednocześnie powstrzymując się od zobowiązania do ułatwienia realizacji tego szczytu.
Czas pokaże jakie działania podejmie Trump, aby zapewnić, że spotkanie dojdzie do skutku i czy ten aspekt został już ustalony, gdy opcja budapeszteńska była omawiana przez prezydentów USA i Rosji.
Ponowne pojawienie się Putina na europejskiej ziemi będzie samo w sobie zwycięstwem rosyjskiego przywódcy po latach izolacji i będzie oznaczać trudny moment dla wspólnoty, gdy jej przywódcy będą obserwować spotkanie rosyjskiego i amerykańskiego prezydenta w państwie członkowskim UE, które konsekwentnie próbowało wykoleić wspólne wsparcie dla Ukrainy.
Odmowa przyjazdu Putina do Budapesztu może jednak zostać wykorzystana przez Kreml do podkreślenia narracji, że to Unia dąży do konfrontacji z Rosją zamiast do pokoju. Stanowisko Kijowa w sprawie szczytu może pomóc wpłynąć na rozwiązanie tej kontrowersji.
Nakaz aresztowania przez MTK
Oprócz sankcji UE, które są bezpośrednio egzekwowalne, Putin jest objęty nakazem aresztowania przez Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) z siedzibą w Hadze.
Putin i Maria Alekseyevna Lvova-Belova, komisarz ds. praw dzieci, są oskarżeni o odpowiedzialność za deportację i transfer dziesiątek tysięcy ukraińskich dzieci z okupowanych obszarów do Rosji, co stanowi zbrodnię wojenną.
Ani Rosja, ani Stany Zjednoczone nie są stroną MTK i dlatego nie uznają jego jurysdykcji. (Kreml wydał nakaz aresztowania prokuratora generalnego Trybunału).
W międzyczasie wszystkie kraje unijne podpisały Statut Rzymski i domyślnie mają pomagać w globalnej walce z bezkarnością.
Na początku tego roku Węgry stały się pierwszym członkiem wspólnoty, który ogłosił zamiar wycofania się z Trybunału w odpowiedzi na nakaz aresztowania premiera Izraela Benjamina Netanjahu, który Węgry, podobnie jak USA, zakwestionowały.
Decyzja została podana do wiadomości publicznej wkrótce po tym, jak węgierski premier Viktor Orbán przyjął Netanjahu w Budapeszcie i otwarcie zlekceważył obowiązek jego zatrzymania.
Wycofanie się Węgier wejdzie w życie dopiero w czerwcu 2026 roku, rok po złożeniu notyfikacji. W okresie przejściowym kraj pozostaje związany postanowieniami trybunału.
"Wycofanie się nie ma wpływu na toczące się postępowanie lub jakąkolwiek sprawę, która była już rozpatrywana przez Trybunał przed datą, w której wycofanie stanie się skuteczne" - powiedział Euronews rzecznik MTK.
"Jeśli państwa mają obawy dotyczące współpracy z Trybunałem, mogą skonsultować się z nim w odpowiednim czasie i w skuteczny sposób. Jednak to nie do państw należy jednostronne określanie zasadności decyzji prawnych Trybunału".
Co ważne, MTK nie ma środków do egzekwowania swoich nakazów: polega wyłącznie na dobrej woli poszczególnych rządów. W ubiegłym roku Mongolia, będąca stroną MTK, stanęła w obliczu europejskich oskarżeń po tym, jak gościła Putina z wizytą państwową bez żadnych konsekwencji.
Podobny scenariusz miał miejsce, gdy Orbán przyjął Netanjahu w kwietniu.
"Jeśli Putin wyląduje [w Budapeszcie red.], aresztowanie powinno być logiczną konsekwencją", powiedział starszy dyplomata unijny, wypowiadając się pod warunkiem zachowania anonimowości.
"Nikt nie będzie zaskoczony, jeśli Węgrzy nie aresztują Putina. To nie pierwszy raz, kiedy Węgry naruszają swoje zobowiązania. Więc tak, jest to problematyczne".
Trybunał często napotyka na przeszkodę w postaci immunitetu dyplomatycznego.
Z jednej strony, art. 27 Statutu Rzymskiego mówi, że przepisy mają zastosowanie do wszystkich osób "bez względu na pełnioną funkcję", w tym głów państw i szefów rządów. Z drugiej strony, artykuł 98 mówi, że kraje "nie mogą kontynuować" nakazu, jeśli narusza to ich obowiązek poszanowania immunitetu państwa niebędącego stroną.
"Jeśli prawo danego kraju stanowi, że nie można aresztować głowy państwa, że głowa państwa ma immunitet, to prawdopodobnie ma to zastosowanie" - powiedział w kwietniu Euronews Mahmoud Abuwasel, wiceprezes Haskiego Instytutu Sprawiedliwości Międzynarodowej.
"Jednak to nie do tego konkretnego państwa należy samodzielne podjęcie takiej decyzji. Musi ono skonsultować się z MTK, a trybunał może uznać, że immunitet nie ma zastosowania z jakiegokolwiek powodu".
Francja, broniąc trybunału, stwierdziła , że nie może aresztować Netanjahu, ponieważ Izrael nigdy nie podpisał statutu rzymskiego. Węgry mogą teraz powołać się na podobny argument. W rzeczywistości kraj ten obiecał już bezpieczny przejazd dla Putina.