„Jest to strategia długo oczekiwana przez sektor, instytucje, parlament i radę, ale co ważniejsze, przez artystów” – mówi komisarz Glenn Micallef. „To strategia, która jest długoterminową wizją tego, co chcemy osiągnąć w sektorze kultury”.
W środę kolegium komisarzy przyjęło tzw. Kompas kulturowy dla Europy, czyli zintegrowane podejście do polityki kulturalnej na poziomie unijnym.
Opracowany przez komisarza ds. kultury, młodzieży i sportu Glenna Micallefa, Kompas jest mechanizmem gromadzenia informacji, promowania najlepszych praktyk i kształtowania przyszłych priorytetów legislacyjnych w sektorze kultury.
Według Micallefa program wesprze również demokrację w Europie.
„Kiedy artyści mogą swobodnie wyrażać siebie, kiedy mogą swobodnie wyrażać swój artystyczny głos, wtedy demokracja ma głos” – mówi Micallef. „Chcemy więc wzmocnić wolność artystyczną. Chcemy dać ludziom możliwość łatwiejszego dostępu do naszej kultury i naszego dziedzictwa w Europie, ponieważ jest to jedna z najskuteczniejszych tarcz ochronnych przed podziałami i ekstremizmem.”
Wciąż pojawiają się doniesienia o atakach na wolność artystyczną, w tym o cenzurze i nadmiernej ingerencji politycznej, które wpływają na niezależność instytucji kulturalnych. W obliczu tych zagrożeń instytucje kulturalne od dawna wzywają UE do podjęcia działań mających na celu ochronę ekspresji artystycznej.
Jednym ze zobowiązań podjętych w Kompasie jest okresowe publikowanie „Raportu o stanie kultury w UE”. Raport będzie również korzystać z informacji z unijnego centrum danych kulturowych. Oczekuje się, że Kompas Kultury zostanie zatwierdzony przez wszystkie instytucje UE w 2026 roku.
Obawy związane ze sztuczną inteligencją
Europa jest znana na całym świecie ze swojego dziedzictwa i różnorodności kulturowej, ale do tej pory kształtowanie polityki w tej dziedzinie było fragmentaryczne. Pomysł włączenia kultury do agendy politycznej zyskał na popularności w ubiegłym roku, kiedy przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen podkreśliła różnorodność kulturową i dziedzictwo Europy jako ważne elementy dla jej przyszłości.
Parlament Europejski i Rada Europejska zażądały również stworzenia takich strategicznych ram UE dla kultury. Co więcej, działania te mają szerokie poparcie społeczne. Niedawne badanie Eurobarometru dotyczące kultury wykazało, że większość (87 procent) respondentów zgadza się, iż kultura powinna zajmować „bardzo ważne miejsce” w UE.
Kompas ma na celu zapewnienie silniejszego uznania społecznej i gospodarczej wartości sektora. „Jest to sektor, który wnosi do naszych gospodarek wartość dodaną w wysokości 200 miliardów euro rocznie” – zauważa Micallef. „40 procent naszej turystyki to turystyka kulturowa. Jest to więc znaczący wkład w nasze społeczeństwa, w naszą demokrację, ale także w naszą konkurencyjność.”
Jednym z głównych aspektów, którym zajmuje się Kompas Kultury, jest wpływ sztucznej inteligencji (AI). Micallef zauważa, że technologie cyfrowe przekształcają sektory i branże kulturalne oraz kreatywne, a AI odgrywa coraz większą rolę w przekształcaniu twórczości artystycznej.
„Musimy przyjąć te technologie” – mówi. „W sektorze kultury są to technologie, które mają ogromny wpływ. Są one ogromną szansą dla sektora, ale tylko wtedy, gdy warunki są odpowiednie.”
Głównym wyzwaniem związanym z tymi technologiami pozostaje kwestia praw autorskich. Wielu artystów wyraża frustrację z powodu trenowania modeli AI na dziełach chronionych prawem autorskim bez ich zgody.
W tym tygodniu niemiecki sąd orzekł w przełomowej sprawie, że OpenAI musi uiścić opłatę licencyjną za wykorzystanie tekstów piosenek chronionych prawem autorskim w swoich modelach sztucznej inteligencji, w tym ChatGPT.
Micallef zwrócił uwagę na istniejące w UE prawnie wiążące ramy regulacyjne ustanawiające zasady dla tej technologii, w tym ustawę o usługach cyfrowych, ustawę o sztucznej inteligencji i dyrektywę w sprawie praw autorskich.
„Są to narzędzia, które pomagają chronić prawa artystów i zapewniają im zwrot kosztów, jeśli ich treści mają być wykorzystywane. Musimy jednak wyjść poza te ramy.”
Dlatego Kompas Kultury proponuje opracowanie nowej strategii AI dla sektora kultury i sektora kreatywnego, biorąc pod uwagę ich specyficzne potrzeby w przyszłej polityce cyfrowej.
Nacisk zostanie położony na promowanie współpracy między twórcami a sektorem cyfrowym, promowanie etycznego wykorzystania sztucznej inteligencji oraz określenie form wsparcia i dostosowań potrzebnych do ochrony treści i twórców.
„Kultura musi płacić czynsz”
Prawie 8 milionów osób jest zatrudnionych w przedsiębiorstwach kulturalnych i kreatywnych w UE, co stanowi około 4 procentludności aktywnej zawodowo – udział podobny do sektora rolniczego.
„Ludzie tworzą kulturę i nie ma sztuki, nie ma kultury bez artystów i kreatywnych profesjonalistów, a Kompas Kultury bardzo wyraźnie to podkreśla. To oni ożywiają sektor kultury.”
Pomimo znaczenia tego sektora, twórcy zmagają się z presją niepewnych warunków pracy. Praca w kulturze rzadko oferuje godne zarobki, zmuszając wielu do podjęcia drugiej pracy, aby się utrzymać. Ponadto praca freelancera i samozatrudnienie są bardziej powszechne niż w innych sektorach, a czas trwania umów o pracę jest mniej stabilny.
„Połowa osób pracujących w tym sektorze twierdzi, że ma do czynienia ze złymi warunkami pracy. Jeśli nadal będziemy na to pozwalać, sektorowi kultury będzie bardzo trudno przyciągnąć i zatrzymać talenty” – wyjaśnia komisarz europejski.
„Jeśli więc chcemy uwolnić potencjał, jaki kultura może wnieść do naszego społeczeństwa, ale także do naszych gospodarek, musi się to zmienić. Kultura musi płacić czynsz.”
Aby poprawić warunki pracy artystów, Kompas proponuje ustanowienie Karty Artystów UE, która będzie między innymi zalecać zobowiązania dotyczące uczciwych warunków pracy.
„Chcemy rozpocząć tę dyskusję natychmiast w grudniu, kiedy odbędzie się okrągły stół wysokiego szczebla w sprawie warunków pracy artystów” – zapowiada Micallef. „Tutaj wyślemy silny sygnał naszego zaangażowania w poprawę sytuacji.”