Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijan. Obchodzi się je na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa, stąd wymiar radosny oraz rodzinny. Obfituje w różne zwyczaje ludowe i regionalne tradycje.
REKLAMA
Wielkanocne obyczaje zmieniały się na przestrzeni wieków, ale wciąż stanowią ważną część polskiej kultury i tradycji.
Okres Wielkiego Tygodnia zaczyna się od Niedzieli Palmowej, kiedy to wierni przynoszą do kościoła barwne gałązki, by je poświęcić. Symbolizują one palmy, którymi mieszkańcy Jerozolimy witali przyjeżdzającego do ich miasta na osiołku Jezusa. W Wielką Sobotę mieszkańcy Polski przygotowują święconkę i święcą pokarmy. Do koszyczka muszą trafić jajka, sól, chrzan, chleb i na przykład szynka lub kiełbasa. Współcześnie w święconkach można znaleźć ciasta, słodycze, czekoladowe zające.
Świętowanie Wielkiej Nocy zaczyna się od rezurekcji, czyli uroczystej porannej mszy świętej, którą poprzedza procesja. Radość ze zmartwychwstania Chrystusa obwieszczają dzwony oraz salwy armatnie. Po uroczystej liturgii w polskich domach je się wielkanocne śniadanie, obfity posiłek podczas którego dzielimy się jajkiem i składamy sobie życzenia. To jednak nie jedyne wielkanocne zwyczaje jakie są w Polsce kultywowane.
Malowanie pisanek
W Wielką Sobotę przychodzi czas na kreatywny i jeden z przyjemniejszych zwyczajów wielkanocnych, czyli ozdabianie jaj. Jajka są nieodzowną częścią święconki a to dlatego, że są symbolem życia, co w trakcie błogosławienia pokarmów podkreśla sam kapłan. Aby koszyczek był piękny i barwny stosuje się różne techniki. Na Mazowszu można spotkać oklejanki, które są udekorowane kolorową włóczką. W okolicach Łowicza, ale też w Małopolsce występują nalepianki, czyli jajka ozdobione wycinankami z papieru mające charakter ludowy. Na Górnym Śląsku popularne są kraszanki, czyli jednokolorowe pisanki, na których wyskrobuje się różne wzory. Natomiast w całym kraju popularne są jajka zdobione za pomocą kalkomanii oraz barwników sztucznych, jak i tych naturalnych, zrobionych na przykład z wywaru po łupinach z cebuli.
Szukanie jajek
W zachodniej Polsce istnieje zwyczaj zwany "szukaniem zajączka" lub "zbieraniem pisanek". W Niedzielę Zmartwychwstania a w niektórych regionach naszego kraju już w Wielki Czwartek do domowników przychodzi Zajączek. Zostawia on ukryte w różnych miejscach prezenty lub słodycze. Jest to odpowiednik Świętego Mikołaja w grudniu. Zwyczaj ten przywędrował do Polski najprawdopodobniej z Niemiec i jest kultywowany na Śląsku, Wielkopolsce, czy Pomorzu Zachodnim.
Wieszanie Judasza
Na Podkarpaciu kultywowana jest wymowna tradycja - wieszanie oraz topienie Judasza. Symbolizuje ukaranie zdrajcy, który wydał Chrystusa na śmierć za trzydzieści srebrników. Kukłę sporządza się ze słomy, ubiera w stare i zniszczone ubranie a następnie wiesza się późnym wieczorem w Wielki Czwartek na słupie lub drzewie. W Wielki Piątek jest ona ściągana, okładana kijami, podpalana i wrzucana do rzeki.
Śmigus-Dyngus
W Drugim Dniu Świąt przypada Lany Poniedziałek, czyli tak zwany Śmigus-Dyngus. Określenie to powstało z połączenia dwóch odrębnych zwyczajów. Śmigus oznaczał delikatne uderzanie rózgami po nogach młodych kobiet oraz polewanie je wodą. Natomiast dyngus dawał możliwość wykupienia się dziewcząt od "podwójnego lania." Według wierzeń zmoczone tego dnia panny mają większe szanse na zamążpójście. Tego dnia na ulicach można spotkać dzieci z plastikowymi pistoletami na wodę a na wsiach Ochotnicza Straż Pożarna "poluje" na dziewczyny, aby je zmoczyć lub sybolicznie oblewa dachy domów, aby w nich nie doszło do pożaru. W niektórych gospodarstwach obowiązuje też tradycja budzenia domowników z samego rana za pomocą kubła zimnej wody. Dla niewtajemniczonych może to nie brzmi komfortowo, ale bycie mokrym podczas śmigusa-dyngusa zwiastuje szczęście.
Śmiergust
Śmiergust jest tradycją występującą na Śląsku i jest ubogaceniem śmingusa-dyngusa. W Poniedziałek Wielkanocny chłopcy przebierają się w kolorowe stroje a ich twarze są załonięte maskami. Przy dźwiękach ludowej muzyki chodzą od domu do domu i napotkane dziewczęta oblewają wodą, po czym wspólnie z nimi śpiewają i tańczą.
Dziady śmigusowe
Ten ludowy zwyczaj jest kultywowany na terenie południowej Małopolski, szczególnie we wsiach Dobra koło Limanowej oraz Wiśniowa koło Dobczyc. Dziady śmigusowe w nocy z Niedzieli na Poniedziałek Wielkanocny chodzą po wsi, prosząc o datek. To przebierańcy w uplecionych ze słomy strojach. Ukrywają twarze za futrzanymi maskami lub czarnymi, osmolonymi pończochami z wycięciami tylko na oczy, usta i nos. Zgodnie z tradycją ci przebierańcy nachodzili gospodarzy, najczęściej koło godziny trzeciej w nocy, nic nie mówili, tylko trąbili i wydawali dziwne pomruki, a wszystko po to, by otrzymać dary.
Siuda Baba
To kolejna tradycja wielkanocna z Małopolski, a dokładnie z okolic Lednicy Górnej i Wieliczki. Jej korzeni należy szukać w pogańskich zwyczajach związanych z przepędzaniem zimy. Według legendy w świątyni na Kopcowej Górze obok Lednicy Górnej mieszkała kiedyś kapłanka-dziewica, która strzegła ognia. Nie mogła się myć ani opuszczać świątyni. Po odbyciu rocznej służby wraz z nadejściem wiosny mogła dopiero wyjść, by poszukiwać swojej następczyni. W obawie przed wybraniem na strażniczkę ognia panny chowały się, gdzie tylko mogły. Od tych legendarnych czasów Siuda Baba w Poniedziałek Wielkanocny szuka swojej następczyni. Zgodnie z tradycją niechlujnej babie towarzyszy paru krakowiaków. Orszak ten chodzi od chaty do chaty i zbiera datki wśród mieszkańców, przy okazji smarując panny sadzą oraz próbuje pochwycić mieszkające tam młode dziewczęta. Oczywiście można się wykupić od nieszczęsnego losu przysmakami, kieliszkiem alkoholu, pieniędzmi albo całusem. Umazanie twarzy przez Siudą Babę to wróżba zwiastująca pomyślny przyszły rok, a pannie szybkie zamążpójście.