Wsparcie dla rodzin w Europie znacząco wzrosło w ostatniej dekadzie, ale poziom świadczeń wciąż jest mocno zróżnicowany między państwami. Najwyższe kwoty trafiają do mieszkańców Luksemburga i do krajów skandynawskich.
REKLAMA
Świadczenia rodzinne pełnią kluczową rolę w walce z ubóstwem oraz wspieraniu integracji społecznej. Pomagają gospodarstwom domowym oraz zapobiegają ubóstwu wśród dzieci.
Systemy zabezpieczenia społecznego i świadczenia rodzinne różnią się znacząco w poszczególnych krajach Europy. Jednym ze sposobów ich porównania jest analiza wydatków na świadczenia przypadających na jednego mieszkańca.
W 2022 roku średnie wydatki krajów Unii Europejskiej na świadczenia rodzinne wyniosły 830 euro na osobę. To wzrost o 47% względem 566 euro zanotowanych w 2012 roku.
Jak jednak te kwoty wyglądają w poszczególnych państwach? Które z nich przeznaczają najwięcej środków na wsparcie rodzin? Według danych Eurostatu wydatki na świadczenia rodzinne w UE wahały się w 2022 roku od 211 euro w Bułgarii do aż 3 789 euro w Luksemburgu.
Uwzględniając kraje kandydujące do UE oraz państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), to najniższe świadczenia przypadały na mieszkańca Albanii – zaledwie 48 euro. Niewiele wyżej plasowały się Turcja (57 euro) oraz Bośnia i Hercegowina (59 euro).
Północno-zachodni i południowo-wschodni podział świadczeń rodzinnych
Wyraźnie widać podział na północno-zachodnią i południowo-wschodnią Europę pod względem wysokości świadczeń rodzinnych. Najwyższe kwoty odnotowano w krajach północy i zachodu, najniższe na południu i wschodzie kontynentu.
Po Luksemburgu, na czele listy znajdują się kraje skandynawskie: Norwegia (2 277 euro), Dania (1 878 euro), Islandia (1 874 euro), Szwecja (1 449 euro) oraz Finlandia (1 440 euro).
"Kraje skandynawskie i Francja utrzymują wysokie wydatki na świadczenia rodzinne, choć ich systemy w większym stopniu opierają się na usługach, takich jak opieka nad dziećmi, które nie zawsze są wliczane do wskaźników świadczeń pieniężnych na mieszkańca" – podkreśla dr Anne Daguerre z University of Bristol w rozmowie z Euronews Business.
Niemcy (1 616 euro), Szwajcaria (1 375 euro), Austria (1 340 euro) i Irlandia (1 026 euro) także przekraczają poziom tysiąca euro na osobę. Belgia (976 euro) i Francja (867 euro) plasują się powyżej średniej UE, choć nie osiągają czterocyfrowych kwot.
Holandia, z kwotą 670 euro na osobę, znajduje się poniżej średniej UE o 160 euro. Włochy (524 euro) i Hiszpania (427 euro), choć należą do największych gospodarek UE, wypadają słabiej pod względem wsparcia rodzin od Polski, która z wynikiem 576 euro na osobę plasuje się na 12. miejscu w Unii Europejskiej.
Kraje kandydujące do UE notują najniższe świadczenia. Czarnogóra (131 euro) i Serbia (117 euro) wypadają gorzej niż Albania, Turcja i Bośnia i Hercegowina.
Prof. Grega Strban z Uniwersytetu w Lublanie apeluje o ostrożność w porównaniach.
Zwraca uwagę, że nie wszystkie państwa klasyfikują świadczenia w ten sam sposób. "Niektóre systemy skupiają się na wsparciu rodziców lub opiekunów, inne na dzieciach czy uczniach. Są też świadczenia uniwersalne oraz ukierunkowane, a także powiązane z niepełnosprawnością lub pomocą społeczną" – wyjaśnia.
Jak zmieniły się świadczenia rodzinne w ciągu ostatnich 10 lat?
Spośród 32 analizowanych krajów, świadczenia na osobę spadły jedynie w dwóch: Norwegii i na Cyprze. W pozostałych państwach wzrosty były zróżnicowane.
W UE średnia wartość wzrosła z 566 euro w 2012 roku do 830 euro w 2022 roku, co oznacza wzrost o 264 euro, czyli 47%.
W Norwegii świadczenia zmniejszyły się o 5% (-130 euro), a na Cyprze o 18% (-62 euro). Część tych różnic może wynikać z wahań kursów walutowych.
W ujęciu procentowym największy wzrost odnotowała Polska – aż 320%, a następnie Łotwa (245%), Rumunia (227%) i Litwa (198%).
Dwukrotny wzrost świadczeń na osobę zanotowano także w Estonii (125%), Serbii (115%), Bułgarii (112%), Islandii (110%) oraz Chorwacji (101%).
Wzrosty poniżej 30% zanotowano w Luksemburgu, Austrii, Finlandii, na Węgrzech, we Francji, Szwecji, Danii i Irlandii. Większość z tych krajów oferowała już wysokie świadczenia, z wyjątkiem Węgier.
W przeliczeniu na euro największy wzrost kwotowy odnotowano w Islandii (980 euro), Luksemburgu (819 euro) i Niemczech (558 euro).
Czynniki wpływające na zmiany w świadczeniach rodzinnych
"Wydatki na świadczenia rodzinne znacznie wzrosły w całej UE od 2012 roku, ale czynniki napędzające ten wzrost różnią się w zależności od kraju" – tłumaczy dr Daguerre. Najbardziej widoczny wzrost nastąpił w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, zwłaszcza na Węgrzech i w Polsce.
"W tych państwach wzrost jest napędzany selektywną polityką pronatalistyczną, której celem jest zwiększenie dzietności i wsparcie tradycyjnych modeli rodziny. Te gotówkowe programy wpisują się w trend bardziej konserwatywnych społecznie rozwiązań opieki społecznej" – dodaje ekspertka.
Podobną ścieżkę od 2022 roku obrały Włochy pod rządami Giorgii Meloni.
Wzrost świadczeń odzwierciedla też różne priorytety. Litwa wprowadziła powszechny zasiłek na dziecko w 2018 roku. Reforma miała na celu głównie ograniczenie ubóstwa dzieci i zwiększenie dostępu do wsparcia dla rodzin o niskich dochodach, które wcześniej były wykluczone z systemów podatkowych.
Dr Daguerre wskazuje też na kraje południowej Europy, takie jak Grecja i Cypr, gdzie wydatki na świadczenia rodzinne pozostają na niskim lub stagnacyjnym poziomie, pomimo utrzymujących się niskich wskaźników dzietności.
Czym są świadczenia rodzinne?
Według Komisji Europejskiej świadczenia rodzinne to wszystkie formy pomocy rzeczowej lub pieniężnej przeznaczone na pokrycie wydatków rodzinnych zgodnie z krajowym ustawodawstwem o zabezpieczeniu społecznym.
Obejmują one zasiłki rodzicielskie i wychowawcze, które rekompensują koszty wychowania dziecka oraz utracone dochody rodzica podczas przerwy w pracy. W zakres świadczeń wchodzą również dodatki na opiekę nad dziećmi dla pracujących rodziców.
Powyższy wykres ukazuje wpływ ulg podatkowych dla rodzin. Pary z dwójką dzieci otrzymują wyższe wynagrodzenie netto w stosunku do pensji brutto.