Wolność prasy jest podstawowym filarem demokracji, ale w kilku państwach członkowskich UE jest ona ograniczana. Od sierpnia rządy muszą w pełni wdrożyć ustawę o wolności mediów, ale niektóre z nich opierają się pierwszemu w historii rozporządzeniu UE dotyczącemu prasy.
Nowe zasady mają na celu ochronę niezależności redakcyjnej dziennikarzy, a także ich źródeł – obejmuje to między innymi ochronę przed wykorzystaniem oprogramowania szpiegującego. Ustawa o wolności mediów (Media Freedom Act, MFA) zawiera również przepisy, których zadaniem jest zapewnienie niezależności mediów publicznych od państwa oraz zwiększenie przejrzystości dotyczącej własności mediów.
„Pod koniec ostatniej dekady zginęło dwóch dziennikarzy śledczych, Jan Kuciak na Słowacji i Daphne Caruana Galizia na Malcie. To był sygnał alarmowy dla Unii Europejskiej, że wolność mediów jest zagrożona” – mówi Sandor Zsiros, który zajmował się tą legislacją dla Euronews.
„To był tylko wierzchołek góry lodowej, ponieważ Komisja Europejska zauważyła, że wolność mediów jest ograniczana w prawie wszystkich państwach członkowskich z powodu presji politycznej, interesów biznesowych i oprogramowania szpiegującego wykorzystywanego przeciwko dziennikarzom” – dodał Zsiros.
Rozporządzenie, które zostało opracowane w 2021 r. i obowiązuje w pełni od 8 sierpnia, zawiera również wytyczne mające na celu ochronę przed nieuzasadnionym usuwaniem treści internetowych tworzonych przez media. Dotyczy to głównych platform takich jak Google, YouTube i aplikacje społecznościowe.
Parlament Europejski szeroko poparł te przepisy i zostały one zatwierdzone w zeszłym roku, a niektóre rządy już zaczęły dostosowywać swoje przepisy krajowe. Jednak ostatnio posłowie ostrzegli, że niektóre kraje opierają się wdrożeniu ustawy.
„Państwa członkowskie miały ponad rok na zmianę swoich przepisów krajowych, ale większość z nich jeszcze tego nie zrobiła. Myślę, że nadszedł czas, aby Komisja pokazała swoją determinację i, jeśli to konieczne, wszczęła postępowanie przeciwko najbardziej opornemu rządowi. To test wiarygodności” – powiedziała Julie Majerczak, szefowa brukselskiego biura Reporterów bez Granic.
Kraje pod lupą
Raport Komisji Europejskiej na temat praworządności z 2025 r. ostrzega przed „pogarszającymi się warunkami dla dziennikarzy w kilku krajach”, „kampaniami oszczerstw ze strony polityków” i „rosnącym ryzykiem związanym z wysoce skoncentrowaną własnością mediów”.
„Najpoważniejsze naruszenia odnotowano w Polsce i na Węgrzech, gdzie opozycjoniści i dziennikarze śledczy byli celem oprogramowania szpiegującego, a ich telefony zostały zhakowane z powodów politycznych. Takie przypadki zdarzały się również w Grecji i Hiszpanii, ale nie stanowią one ryzyka systemowego” – mówi Sandor Zsiros.
Zgodnie z ustawą o wolności mediów użycie oprogramowania szpiegującego przeciwko dziennikarzom jest dozwolone tylko wtedy, gdy istnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego.
Wspomniany wyżej raport podkreśla obawy o bezpieczeństwo dziennikarzy w Bułgarii i na Malcie oraz wskazuje, że presja polityczna – związana m.in. z dystrybucją reklam państwowych – jest poważnym problemem na Węgrzech i w Rumunii.
Według dokumentu własność mediów nie jest dostatecznie transparentna głównie w Bułgarii, Czechach, Holandii, na Cyprze i w Hiszpanii, a także na Węgrzech, w Grecji i Polsce.
Reporterzy bez Granic ostrzegali przed zagrożeniami związanymi z rosnącą koncentracją własności mediów w rękach kilku dużych korporacji i uważają, że nowe prawo zapewnia pewne pozytywne kroki.
„Ocena fuzji będzie musiała uwzględniać szereg kryteriów, takich jak oczekiwany wpływ na pluralizm i zainteresowanie stron innymi sektorami mediów, opłacalność ekonomiczną i zobowiązania stron do niezależności redakcyjnej" – powiedziała Julie Majerczak.
Obejrzyj materiał wideo tutaj!
Dziennikarz: Isabel Marques da Silva
Produkcja treści: Pilar Montero López
Produkcja wideo: Zacharia Vigneron
Grafika: Loredana Dumitru
Koordynacja redakcyjna: Ana Lázaro Bosch i Jeremy Fleming-Jones