Kompetencje Międzynarodowego Trybunału Karnego są ograniczone i w dużej mierze zależą od współpracy państw członkowskich, mówią Euronews eksperci prawni.
REKLAMA
Co łączy prezydenta Rosji Władimira Putina i premiera Izraela Benjamina Netanjahu?
Obaj przywódcy otrzymali nakazy aresztowania wydane przez Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK).
Teoretycznie nakazy aresztowania wydane przez MTK są prawnie wiążące dla państw, które ratyfikowały statut rzymski trybunału z 1998 roku. Trybunał liczy obecnie 125 państw członkowskich, w tym wszystkie kraje UE, choć Stany Zjednoczone, Chiny i Rosja nie są jego członkami.
Podróż Netanjahu na Węgry na początku tego miesiąca była jego pierwszą wizytą w państwie bedącym członkiem Międzynarodowego Trybunału Karnego od czasu wydania przeciwko niemu nakazu aresztowania w listopadzie 2024 roku za domniemane zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości podczas wojny między Izraelem a Hamasem.
Premier Izraela potępił wówczas decyzję MTK jako "antysemicką".
Premier Węgier Viktor Orbán powiedział w tym miesiącu, że instytucja została "zdegradowana do narzędzia politycznego", a jego rząd ogłosił wycofanie się Węgier z MTK kilka godzin po przybyciu Netanjahu 3 kwietnia.
Proces ten jest jednak długotrwały i zajmuje nawet rok od złożenia formalnego pisemnego powiadomienia. Oznacza to, że w czasie wizyty Netanjahu w Budapeszcie Węgry były prawnie zobowiązane do aresztowania izraelskiego premiera na mocy prawa międzynarodowego.
Czy urzędujące głowy państw są odporne na nakazy MTK?
"Trybunał istnieje dopiero od nieco ponad 20 lat, więc mamy niewiele przykładów spraw, w których wydano nakazy aresztowania głów państw" - powiedział Euronews wiceprezes Haskiego Instytutu Sprawiedliwości Międzynarodowej Mahmoud Abuwasel.
"Ale we wszystkich tych przykładach wydaje się, że istnieje problem z przestrzeganiem i stosowaniem statutu" - powiedział.
Sędziowie MTK orzekli, że nie ma ku temu podstaw prawnych, gdy zajmowali się sprawą byłego prezydenta Sudanu Omara al-Bashira.
Al-Bashir był u władzy od 1989 do 2019 roku, a w 2009 i 2010 roku wydano przeciwko niemu nakazy aresztowania za domniemane zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości w Darfurze.
Dyrektor programu International Justice w Human Rights Watch Elizabeth Evenson powiedziała, że niektóre państwa twierdziły, że al-Bashir nie może zostać aresztowany ze względu na jego immunitet jako urzędującej głowy państwa.
"Sędziowie MTK przyjrzeli się temu i orzekli, że pomimo faktu, że był głową państwa, nie miał immunitetu" - powiedziała Euronews.
Od czasu wydania nakazów przez MTK przeciwko al-Bashirowi, podróżował on do kilku krajów, które są członkami trybunału, jak podkreślają organizacje praw człowieka.
Według ekspertów prawnych, jeśli państwo członkowskie MTK uważa, że ma wystarczające podstawy do uchylenia nakazu aresztowania, powinno to zrobić w porozumieniu z trybunałem.
"Według mojej wiedzy nie widziałem żadnych konsultacji ze strony państw lub decydentów na temat tego, w jaki sposób nie byliby w stanie zastosować się do aresztowania głowy państwa" - powiedział Abuwasel.
Jaki jest więc zakres uprawnień MTK?
MTK nie posiada własnych sił policyjnych i polega na współpracy swoich członków, składających się ze 125 krajów, które podpisały i ratyfikowały Statut Rzymski.
"Aby MTK odniósł sukces, potrzebuje wsparcia rządów, ponieważ jego uprawnienia są ograniczone" - powiedział Evenson.
Podczas gdy sędziowie trybunału mają prawo do podejmowania decyzji i wydawania orzeczeń, mają one znaczenie tylko wtedy, gdy państwa będące stronami MTK je egzekwują.
Na przykład, kiedy Mongolia powitała Putina we wrześniu ubiegłego roku, sędziowie MTK orzekli, że kraj ten naruszył swoje zobowiązania prawne do honorowania nakazu aresztowania przeciwko niemu.
W marcu 2023 roku MTK oskarżył Putina o zbrodnię wojenną polegającą na nielegalnym deportowaniu setek dzieci z Ukrainy, nieco ponad rok po rozpoczęciu przez Rosję inwazji na pełną skalę. W tym czasie Kreml uznał decyzję sądu za "nieważną".
Poza tym sędziowie mogli zwrócić się do organu członków MTK, znanego jako Zgromadzenie Państw-Stron o podjęcie dalszych działań.
Zgromadzenie Państw-Stron jest organem zarządzającym, nadzorczym i ustawodawczym Trybunału, składającym się z przedstawicieli państw sygnatariuszy.
"Mogli zawiesić prawo głosu Mongolii w Zgromadzeniu Państw-Stron, zawiesić jej zdolność do nominowania kandydatów do składu MTK, w którym zasiada mongolski sędzia" - wyjaśnił Evenson.
Jednak w praktyce ich reakcja została opisana przez ekspertów jako słaba.
"Jak dotąd, to ciało członków MTK było naprawdę niechętne do podejmowania działań" - powiedział Evenson.
Niektórzy eksperci prawni uważają, że MTK powinien zająć ostrzejsze stanowisko w celu karania za nieprzestrzeganie nakazów aresztowania.
"Wydaje mi się dziwne, że ignorowanie nakazów aresztowania ma miejsce od 15 lat, a sąd nie wykorzystuje swoich uprawnień do karania osób odpowiedzialnych za nieprzestrzeganie nakazu" - stwierdził Abuwasel.
"MTK ma uprawnienia do nakładania sankcji, może orzec karę pozbawienia wolności, co jest działaniem ekstremalnym, ale może również orzec grzywny wobec osób fizycznych. Chociaż brzmi to do pewnego stopnia okrutnie, musi istnieć środek odstraszający dla krajów, które nie przestrzegają" - dodał.
Mechanizm nacisku
Chociaż krytycy twierdzą, że fakt, iż nakazy aresztowania MTK mogą być lekceważone, czyni je bezwartościowymi, inni eksperci prawni twierdzą, że mogą one działać jako mechanizm nacisku.
Od czasu nałożenia nakazu aresztowania na Putina w marcu 2023 roku, nie odwiedził on żadnego z sygnatariuszy MTK, z wyjątkiem Mongolii w zeszłym roku. Tymczasem Węgry są jedynym państwem członkowskim MTK, które Netanjahu odwiedził od czasu wydania nakazu aresztowania w listopadzie.
Chociaż wydaje się, że urzędujące głowy państw omijają nakazy aresztowania wydane przez MTK, nakazy te nie wygasają, gdy nie są już u władzy.
Na początku marca były prezydent Filipin Rodrigo Duterte został aresztowany przez władze tego kraju na podstawie nakazu aresztowania wydanego przez MTK w związku z domniemanymi zbrodniami przeciwko ludzkości związanymi z filipińską wojną narkotykową.
"Sprawa Duterte może być postrzegana jako swego rodzaju kontrprzykład i pokazuje, że nakazy aresztowania wydane przez MTK mogą zadziałać" - powiedział Evenson. "Kilka lat temu niewiele osób uwierzyłoby, że zostanie on uhonorowany. Mimo że nie jest on już urzędującą głową państwa, ludzie, którzy byli u władzy, nadal mogą być chronieni przez rządy".