W politycznym Berlinie coraz głośniej słychać apele o przywrócenie obowiązkowej służby wojskowej. Czy pobór tysięcy osiemnastolatków jest rozwiązaniem dla obronności Niemiec?
REKLAMA
Na początku marca rzecznik ds. polityki obronnej Unii Florian Hahn wezwał do przywrócenia obowiązkowej służby wojskowej przed końcem roku. "Nie możemy po prostu siedzieć z założonymi rękami i patrzeć, jak świat wokół nas staje się coraz bardziej niepewny" - powiedział w wywiadzie dla Bild.
Po podjęciu decyzji o przyznaniu specjalnego finansowania na budownictwo i infrastrukturę, Bundestag ponownie skupił się na wojsku. Ale czy przywrócenie poboru faktycznie wzmocniłoby niemiecką armię? I czy jest to w ogóle wykonalne?
Dlaczego obowiązkowa służba wojskowa została zawieszona?
Obowiązkowa służba wojskowa została wprowadzona w 1956 roku i nadal jest zapisana w artykule 12a niemieckiej Ustawy Zasadniczej.
Nawet po zakończeniu zimnej wojny i zjednoczeniu Niemiec, pobór nie został zniesiony. Jednak od czasu jego wprowadzenia istnieje możliwość odmowy poboru ze względów moralnych. W takim przypadku wniosek o sprzeciw sumienia musiał zostać zatwierdzony a zamiast tego odbywano służbę zastępczą w interesie dobra wspólnego, znaną również jako służba cywilna.
Do 2011 roku mężczyźni w wieku osiemnastu lat i starsi musieli odbywać służbę wojskową w Bundeswehrze - do czasu, gdy ówczesny minister obrony Karl-Theodor zu Guttenberg (CSU) zawiesił obowiązkową służbę wojskową.
Obowiązkowa służba wojskowa została wówczas zawieszona w celu zmniejszenia liczebności Bundeswehry z około 255 000 żołnierzy do 185 000. Jako powód podano wówczas również trwale zmienioną sytuację w zakresie bezpieczeństwa i polityki obronnej, która w tamtym czasie nie stanowiła większego zagrożenia. Według najnowszych danych Bundeswehry z maja 2024 r., całkowita jej liczebność wynosi nieco poniżej 261 000 żołnierzy, w tym 180 215 wojskowych i 80 761 pracowników cywilnych.
Jednak do 2031 r. siła wojsk ma zostać zwiększona do około 203 000 żołnierzy. Powodem tego wzrostu jest rosyjska wojna przeciwko Ukrainie i wynikająca z niej fundamentalna zmiana sytuacji bezpieczeństwa w Europie, zgodnie z projektem ustawy z grudnia ubiegłego roku.
Aby osiągnąć tę liczbę, w grę wchodzi wznowienie obowiązkowej służby wojskowej. Ale choć może to brzmieć jak prosta odpowiedź, tak nie jest. "Istnieje odpowiedź teoretyczna i praktyczna", wyjaśnia dr Frank Sauer, politolog z Uniwersytetu Bundeswehry w Monachium.
"Teoretyczna odpowiedź brzmi: tak, z prawnego punktu widzenia możemy przywrócić obowiązkową służbę wojskową. Jednak w praktyce nie miałoby to żadnych konsekwencji, ponieważ nie ma instrumentów do powoływania ludzi".
Odnosi się to między innymi do logistyki, która po prostu już nie istnieje i dlatego nie może być wykorzystywana do poboru. Jeśli pobór zostanie przywrócony, Bundeswehrze zabraknie nie tylko personelu do szkolenia nowych rekrutów, ale także koszar i okręgowych urzędów obrony. "Cała związana z tym infrastruktura już nie istnieje", dodaje Sauer.
Sauer nie postrzega obowiązkowej służby wojskowej jako prostego rozwiązania i odradza wykorzystywanie jej jako instrumentu do walki z problemem kadrowym Bundeswehry i osiągnięcia celu 203 000 żołnierzy.
"Potrzebujemy odpowiedzi na pytanie, dlaczego mielibyśmy wprowadzać obowiązkową służbę wojskową, która albo doprowadziłaby do przeszkolenia w posługiwaniu się bronią, albo - jeśli nie - do pracy jako sanitariusz dla Czerwonego Krzyża. Jaki jest tego cel? I czy mamy jakąkolwiek perspektywę osiągnięcia tego celu, który sobie wyznaczyliśmy za pomocą środków, instrumentu, o którym obecnie dyskutujemy?" - pyta Sauer.
"Dyskusja o środkach i celach"
Przed wznowieniem obowiązkowej służby wojskowej należy najpierw przeprowadzić "dyskusję o środkach i celach", mówi Sauer. Obecnie nie ma ani konsensusu, ani uzgodnionej debaty na temat celu obowiązkowej służby wojskowej w Niemczech. Nawet potencjalni partnerzy koalicyjni w następnym rządzie nadal nie są zgodni co do tego, jak i czy pobór powinien być przeprowadzany.
Według doniesień Redaktionsnetzwerk Deutschland, CDU/CSU opowiada się za przywróceniem obowiązkowej służby wojskowej w celu osiągnięcia "wiarygodnego środka odstraszającego". Z drugiej strony SPD popiera zasadę dobrowolności, ale proponuje stworzenie warunków do rejestracji i monitorowania wojskowego.
Jednak oprócz polityki, w społeczeństwie musi zostać osiągnięty konsensus co do celu, jaki powinna spełniać obowiązkowa służba wojskowa. "Niektórzy uważają, że dzięki temu Bundeswehra się rozrośnie", mówi Sauer.
"Inni uważają, że młodzi ludzie w końcu znów nauczą się dyscypliny.Niektórzy twierdzą, że wzmocniłoby to ochronę ludności i służby ratunkowe, zapewniając więcej personelu. Inni twierdzą, że wzmocniłoby to spójność społeczną. Być może mogłoby to zrobić wszystkie te rzeczy - ale w zależności od tego, jaki jest cel, musiałoby to być zorganizowane w bardzo różny sposób".
Obowiązkowa służba wojskowa nie może być wprowadzona zgodnie z mottem "jeden sposób dla wszystkich" i dlatego musi być zaprojektowana inaczej. Wątpliwe pozostaje również to, czy w niemieckim parlamencie znajdzie się większość dla ewentualnych zmian w obowiązkowej służbie wojskowej. "To, co moglibyśmy teraz wprowadzić, to obowiązkowa służba wojskowa w dotychczasowej formie" - wyjaśnił politolog w rozmowie z Euronews.
Obowiązkowa służba wojskowa dotyczy tylko mężczyzn. Zmodernizowana koncepcja obowiązkowej służby wojskowej musiałaby zatem uwzględniać również możliwość poboru kobiet.
Premier Bawarii Markus Söder powiedział w wywiadzie dla ZDF, że nie jest głównym zadaniem "wzmocnienie Bundeswehry równomiernej pod względem płci, ale przede wszystkim lepszej i skuteczniejszej". Po raz kolejny podkreślił również odstraszający efekt, jaki Bundeswehra powinna osiągnąć.
"Chcemy Bundeswehry tak silnej, by nie opłacało się nas atakować" - powiedział Söder. Jednak nawet przy obowiązkowej służbie wojskowej, nie stanie się ona silniejsza z dnia na dzień.
Sauer uważa, że Bundeswehra nie jest zainteresowana ponownym angażowaniem poborowych. "Wojsko ma ogromny problem z personelem a w szczególności brakuje instruktorów" - dodaje politolog.
"Gdyby teraz musieli szkolić także poborowych, zawodowa część sił zbrojnych byłaby jeszcze bardziej obciążona. W prawie każdej rozmowie, którą odbyłem, nikt nie powiedział: "To świetny pomysł, przywrócimy służbę wojskową"".
Obrona kraju za pomocą broni
Według polityków takich jak Söder i Hahn, głównym celem obowiązkowej służby wojskowej było wzmocnienie Bundeswehry. Według niedawnej ankiety przeprowadzonej dla RTL i ntv, tylko 17 procent Niemców samodzielnie chwyciłoby za broń, aby bronić swojego kraju w przypadku ataku militarnego.
Z kolei badanie przeprowadzone przez francuskie Ministerstwo Obrony wykazało, że 51% osób w wieku od 18 do 25 lat byłoby gotowych walczyć w Ukrainie, gdyby zaszła konieczność obrony Francji. Przywrócenie obowiązkowej służby wojskowej, która została zniesiona w 1997 roku, jest również popierane we Francji przez około 62 procent osób.
Według sondażu YouGov, 58 procent Niemców również opowiada się za przywróceniem obowiązkowej służby wojskowej. Jednak według Die Welt, większość osób w wieku od 18 do 29 lat (61 procent) jest przeciwna przywróceniu obowiązkowej służby wojskowej.
Nadal nie jest jasne, czy i w jakiej formie obowiązkowa służba wojskowa zapisana w konstytucji Niemiec powinna zostać przywrócona. Panuje jedynie zgoda co do tego, że nie można jej przywrócić z dnia na dzień.