Raport wydany przez organizację Civil Liberties Union for Europe ujawnia niepokojące tendencje w zakresie praworządności w całej Unii Europejskiej. Polska jako jedyna trafiła do kategorii, którą określono mianem "opowieści ku przestrodze".
REKLAMA
Według niedawno opublikowanego raportu, od lat obserwuje się pogorszenie praworządności w UE. Wskaźniki demokracji związane z wymiarem sprawiedliwości, zwalczaniem korupcji i wolnością mediów stoją w obliczu trwałych i systemowych wyzwań.
Raport opublikowany w poniedziałek przez Civil Liberties Union For Europe ujawnia, że mimo różnic między poszczególnymi państwami członkowskimi, istnieje szeroka i fundamentalna tendencja pogarszania się stanu praworządności w Unii Europejskiej w ciągu ostatnich kilku lat.
Liczący tysiąc stron raport jest publikowany corocznie, a jego szósta edycja wydana w tym roku stanowi wynik współpracy 43 organizacji zajmujących się prawami człowieka z 21 krajów UE, koordynowanych przez Civil Liberties Union For Europe.
Jednym z najbardziej uderzających wniosków płynących z badań jest utrzymywanie się naruszeń i ogólne pogorszenie stanu praworządności w całej UE. Chociaż poszczególne kraje wykazują pewne różnice, szerszym zjawiskiem jest fakt, że wszystkie podstawowe aspekty praworządności — wymiar sprawiedliwości, środki antykorupcyjne, wolność mediów, mechanizmy kontroli i równowagi, przestrzeń obywatelska oraz prawa człowieka — napotykają podobne i pogłębiające się wyzwania w ostatnich latach.
Wyraźnie wskazuje to na utrzymujące się i systemowe braki w zakresie praworządności w całej Wspólnocie.
"Obserwujemy znaczną liczbę krajów, w których stan praworządności nadal się pogarsza, szczególnie: we Włoszech, na Słowacji, w Rumunii i na Węgrzech. Powodem tego jest fakt, że UE nie reaguje wystarczająco stanowczo na spadek praworządności. Jeśli naruszenia praworządności są tolerowane, nawet milcząco, zachęca to przywódców rządowych do dalszego jej pogarszania" — powiedział Viktor Z. Kazai, starszy ekspert ds. praworządności w Civil Liberties Union for Europe i jeden z autorów raportu, w rozmowie z Euronews.
Kraje podzielone na różne grupy
"Stagnatorzy" to kraje, które pozostały statyczne lub poczyniły minimalne postępy w zakresie wskaźników praworządności. Do tej grupy należą: Grecja, Irlandia, Malta, Holandia i Hiszpania.
"Slajderzy" to modelowe demokracje, takie jak: Belgia, Francja, Niemcy i Szwecja, które wykazały odosobnione, ale niepokojące spadki w niektórych obszarach.
"Demontażyści" to kraje, w których praworządność jest systematycznie i celowo podważana w niemal wszystkich obszarach. Grupa ta obejmuje Włochy, Bułgarię, Chorwację, Rumunię i Słowację.
Najsłabszym ogniwem i "recydywistą" okazały się Węgry. Niektóre kraje podjęły wyraźne próby poprawy stanu praworządności.
Kraje "ciężko pracujące" — Estonia i Czechy — wykazały oznaki autentycznych i systemowych wysiłków na rzecz poprawy sytuacji, podkreślając skuteczną rolę społeczeństwa obywatelskiego w tworzeniu pozytywnych zmian.
Tymczasem Polska została uznana za "opowieść ku przestrodze", ponieważ nowy rząd próbował przywrócić niezależność sądownictwa i pluralizm mediów, nie osiągając jednak znaczących postępów. Pokazuje to, że zajęcie się naruszoną niezależnością instytucji jest niezwykle trudnym i kruchym przedsięwzięciem.
Zgodnie z raportem, absolutnie kluczowe jest, aby Komisja Europejska powiązała roczne sprawozdanie na temat praworządności z mechanizmami jej egzekwowania, takimi jak postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 7 wobec państw, które nie przestrzegają europejskich wartości, lub stosowanie mechanizmu warunkowości UE.
Kluczowe spostrzeżenia
Według raportu wymiar sprawiedliwości nadal cierpi z powodu manipulacji politycznych, niewystarczających zasobów i barier w dostępie do pomocy prawnej, co podważa jego niezależność, jakość i skuteczność.
Ogólny obraz pokazuje również, że w sferze walki z korupcją utrzymuje się brak przejrzystości, słabe egzekwowanie prawa i nieodpowiednia ochrona sygnalistów, co prowadzi do erozji zaufania do uczciwości rządów.
Wolność mediów pozostaje zagrożona w wielu krajach, ponieważ wpływy polityczne zagrażają niezależności organów regulacyjnych, a skoncentrowana własność tłumi pluralizm. Dodatkowo dziennikarze są coraz częściej nękani i stają w obliczu wyzwań prawnych.
Mechanizmy kontroli i równowagi są osłabiane przez nadużywanie przyspieszonych procesów legislacyjnych, ingerencję polityczną w niezależne organy i naruszanie uczciwości systemu wyborczego. Wszystkie te czynniki osłabiają demokratyczną i prawną kontrolę nad rządami.
Co więcej, przestrzeń obywatelska nadal się kurczy, ponieważ powszechne kampanie oszczerstw ośmielają rządy do przyjmowania restrykcyjnych przepisów, szczególnie w odniesieniu do prawa do pokojowych protestów oraz wolności zgromadzeń i zrzeszania się.
Wreszcie, prawa człowieka znajdują się pod rosnącą presją ze względu na zaostrzającą się politykę migracyjną, niewystarczającą ochronę grup szczególnie wrażliwych oraz nasilającą się dyskryminację i mowę nienawiści, które wpływają na mniejszości w całym regionie.
Międzynarodowe wyzwania
Jak zauważają autorzy raportu, te wewnętrzne wyzwania rozwijają się w kontekście zmieniającego się krajobrazu geopolitycznego, wraz ze wzrostem skrajnie prawicowego populizmu i cofaniem się demokracji w USA oraz globalnymi konfliktami kształtującymi polityczną trajektorię Europy.
Rosnące wpływy skrajnej prawicy zagrażają jedności UE, podczas gdy wojna Rosji przeciwko Ukrainie i malejące wsparcie transatlantyckie dla bezpieczeństwa europejskiego testują odporność Wspólnoty. Polityka migracyjna staje się coraz bardziej rygorystyczna, a państwa zaostrzają kontrole graniczne i ograniczają prawa azylowe, często z naruszeniem prawa międzynarodowego.
Tymczasem unijne mechanizmy egzekwowania prawa pozostają słabe, co pozwoliło na utrwalenie się nieliberalnych trendów, zamiast wysyłać jasny komunikat o kluczowym znaczeniu praworządności i praw podstawowych. Bez zdecydowanych działań UE ryzykuje dalszą erozję demokracji, wewnętrzną fragmentację i osłabienie swojej globalnej pozycji.
"Wraz ze wzrostem skrajnie prawicowego populizmu i cofaniem się demokracji w USA, kryzys praworządności w Europie pogłębia się. Rosnące wpływy skrajnej prawicy zagrażają jedności UE, podczas gdy wojna Rosji w Ukrainie i szybko zmieniające się więzi transatlantyckie testują odporność bloku. Aby chronić UE i świat oparty na zasadach, Komisja Europejska musi wzmocnić egzekwowanie praworządności — łącząc je bezpośrednio z art. 7, warunkowością budżetową i postępowaniami w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego."