Unia Europejska dysponuje opcją ostatniej szansy, by ukarać kraje, które pomagają Rosji uniknąć sankcji. Czy nadszedł czas, aby z niej skorzystać?
REKLAMA
27 ministrów spraw zagranicznych Unii Europejskiej spotyka się w sobotę w Kopenhadze, by stanąć przed palącym pytaniem: jakie sankcje nałożyć dalej?
Nieustająca rosyjska kampania zabijania i terroryzowania ukraińskich cywilów, która w tym tygodniu poważnie uszkodziła biuro delegacji UE w Kijowie, wzmocniła determinację Europejczyków, by zaostrzyć politykę wojenną Moskwy i zmusić Władimira Putina do negocjacji.
„Dyskusje trwają i, jak Państwo wiedzą, zawsze stawiamy wiele kwestii na stół. A potem musimy w końcu dojść do porozumienia” – powiedziała Wysoka Przedstawiciel Kaja Kallas w piątek po przybyciu do Kopenhagi.
"Wszyscy rozumieją, że biorąc pod uwagę, jak Putin kpi z wysiłków pokojowych, jedyną rzeczą, która działa, jest presja" - dodała.
Ale po 18 rundach bezprecedensowych, daleko idących sankcji, to, co Bruksela zawrze (i wykluczy) w 19. pakiecie, wciąż nie jest jasne.
Przed spotkaniem ministerialnym duńska prezydencja Rady UE przygotowała czterostronicowy dokument z kilkoma pytaniami, aby pobudzić rodzącą się debatę i wysłać sygnały polityczne dotyczące dalszych działań.
Dokument, z którym zapoznał się Euronews, wymienia rosyjskie sektory ropy naftowej, gazu, finansów i kryptowalut jako potencjalne cele, wraz z "flotą cieni", którą Rosja wykorzystuje do ominięcia limitu cenowego G7 i stosowania ceł w celu zdławienia dwustronnego handlu.
Najbardziej godną uwagi sugestią jest jednak aktywacja "narzędzia przeciwdziałającego obchodzeniu przepisów", które wspólnota wprowadziła dwa lata temu, aby karać kraje, które pomagają Rosji zdobyć kluczowe towary i materiały zakazane przez Zachód.
"Czy jesteśmy gotowi na zastosowanie tego narzędzia?" - czytamy w dokumencie.
Do tej pory nigdy nie zostało ono użyte.
Niekończąca się walka
Walkę z obchodzeniem sankcji często porównywano do gry w zbijaka: po zidentyfikowaniu i zamknięciu luki pojawiają się trzy nowe.
Na początku wojny Unia Europejska niechętnie podchodziła do ścigania firm spoza Rosji, obawiając się międzynarodowych reperkusji. Gdy jednak zaczęło przybywać dowodów na rażące uchylanie się od sankcji, wspólnota została zmuszona do działania i rozszerzenia reżimu sankcji na wszystkie zakątki świata.
Przypadkowo firmy, które znalazły się na czarnej liście za umożliwienie obchodzenia sankcji, miały siedzibę w krajach utrzymujących ciepłe stosunki z Rosją. Wśród nich znalazły się Chiny, Indie, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Turcja, Uzbekistan, Serbia i Wietnam.
Wciąż jednak skupiano się na indywidualnych nazwach, co oznaczało, że nowy podmiot mógł zostać szybko utworzony pod niejasną własnością, aby zastąpić poprzedni.
W tym momencie do gry wkracza "narzędzie zapobiegające obchodzeniu przepisów".
Instrument ten, ustanowiony latem 2023 roku, ma na celu zwalczanie przypadków uchylania się od opodatkowania uznawanych za powszechne, systematyczne i długotrwałe, mające miejsce w różnych firmach i sektorach w danym kraju.
Komisja Europejska może zaproponować aktywację po przeprowadzeniu dogłębnej analizy danych i zaangażowaniu się w konsultacje dyplomatyczne, które okazały się nieskuteczne. Następnie propozycja jest przesyłana do państw członkowskich do zatwierdzenia.
Jeśli zostanie zatwierdzona, narzędzie może zakazać sprzedaży, dostaw i transferu towarów i technologii, które mogą ułatwić wojnę agresji Rosji. Oznacza to, że ekonomiczny wpływ zakazu spada na cały kraj, a nie na pojedynczą firmę.
Innymi słowy, sankcje wtórne.
Po uruchomieniu, narzędzie jest poddawane stałemu przeglądowi i może zostać wyłączone, jeśli ukarany kraj dostarczy wystarczających zapewnień o naprawieniu niewłaściwego postępowania.
Narzędzie wymaga jednomyślnego poparcia państw członkowskich
Istnieją co najmniej trzy powody, dla których instrument ten, pomimo licznych dowodów na istnienie rosyjskiej sieci pośredników, pozostał wygaszony.
Po pierwsze, został on wprowadzony jako "ostatnia deska ratunku" w wyjątkowych okolicznościach, co od samego początku podniosło próg do maksymalnej wysokości. Podczas gdy niektóre stolice mogą uważać, że sytuacja na miejscu jest wyjątkowa i uzasadnia radykalne działania, inne mogą się z tym nie zgadzać i prosić o kontynuowanie dialogu.
Po drugie, jej zatwierdzenie wymaga jednomyślności 27 państw członkowskich.
Zapewnienie jednomyślności w sprawie podstawowych sankcji nigdy nie jest łatwym zadaniem. Na przykład Węgry i Słowacja mają doświadczenie w komplikowaniu wewnętrznego procesu w celu uzyskania ustępstw i osłabienia zakresu ostatecznego pakietu.
Uzyskanie jednomyślności w sprawie sankcji wtórnych może być praktycznie niemożliwe. Ze względu na swój eksterytorialny efekt, "narzędzie przeciwdziałające obchodzeniu przepisów" pociąga za sobą dyplomatyczne pułapki, które mogą zniechęcić państwa członkowskie obawiające się antagonizowania innych krajów. Interesy i sojusze, które grają w tle, wysuną się na pierwszy plan, gdy dojdzie do przepychanek.
Po trzecie, "kluczowym czynnikiem" stojącym za wojną Rosji, jest trzecia co do wielkości gospodarka świata.
Unijni urzędnicy wielokrotnie oskarżali Chiny o dostarczanie 80 procent komponentów wykorzystywanych przez Kreml do produkcji broni. W rzeczywistości dokument do dyskusji przygotowany przez duńską prezydencję zawiera załącznik przedstawiający obecnych eksporterów "towarów o wysokim priorytecie" do Rosji. Chiny, w jaskrawym szkarłatnym kolorze, zajmują prawie cały wykres.
Daleko za nimi plasują się Hongkong, Indie i Turcja.
"Chciałbym podkreślić, że Chiny zawsze sprzeciwiały się jednostronnym sankcjom, które nie mają podstaw w prawie międzynarodowym i nie są autoryzowane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ" - powiedział Guo Jiakun, rzecznik chińskiego MSZ, w lipcu po tym, jak wspólnota umieściła na czarnej liście dwóch chińskich pożyczkodawców kryptowalut oskarżonych o pomoc w obchodzeniu przepisów.
Kilka tygodni później Pekin podjął działania odwetowe, nakładając sankcje na dwa litewskie banki. Posunięcie to było w dużej mierze symboliczne - oba banki nie prowadzą działalności w Chinach - ale po raz kolejny zademonstrowało gotowość Pekinu do zaangażowania się w akcję "wet za wet", jeśli zajdzie taka potrzeba.
W czasach stagnacji gospodarczej i niestabilności geopolitycznej jest mało prawdopodobne, aby państwa członkowskie zebrały się na odwagę (i, co najważniejsze, jednomyślność), aby wdrożyć opcję nuklearną przeciwko Chinom i zaryzykować totalne starcie. Alternatywnie, mogłyby przetestować to narzędzie na mniejszych krajach, wiedząc, że wpływ będzie znacznie ograniczony.
"Podstawowym wyzwaniem związanym z dziewiętnastym pakietem jest to, czy Unia Europejska będzie nadal prowadzić rozmowy i stosować znaczące sankcje, aby zmienić kalkulacje w krajach trzecich i wymusić wybory na podmiotach zewnętrznych" - powiedział Jan Dunin-Wasowicz, partner w kancelarii Bennink Dunin-Wasowicz, który doradza w zakresie przestrzegania sankcji gospodarczych.
"Jednym z interesujących czynników w okresie poprzedzającym 19. pakiet będzie stanowisko administracji Trumpa w sprawie zwiększenia presji sankcyjnej na Rosję. Chociaż Stany Zjednoczone były bardzo zmienne w tej kwestii, mogą być zainteresowane, widząc, a tym samym pośrednio wspierając, szybkie przyjęcie przez Unię Europejską twardego pakietu".