W obliczu globalnych napięć po zapowiedziach taryfowych Trumpa, Unia Europejska świętuje trzydziestolecie stosunków dyplomatycznych z Azją Środkową i ogłasza partnerstwo strategiczne z regionem.
UE ogłosiła nowe strategiczne partnerstwo z krajami Azji Środkowej na zakończenie szczytu w uzbeckim mieście Samarkanda.
Podczas pierwszego szczytu UE-Azja Środkowa przewodniczący Rady Europejskiej António Costa i szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen odbyli dwudniowe rozmowy z przywódcami Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu.
Szczyt odbył się w burzliwym klimacie geopolitycznym i gospodarczym, dzień po tym, jak prezydent USA Donald Trump ogłosił szereg globalnych ceł handlowych na kilka krajów, w tym sojuszników, takich jak UE i Wielka Brytania. Decyzja wstrząsnęła rynkami i wywołaja krytykę ze strony światowych przywódców.
Z okazji trzydziestolecia nawiązania stosunków dyplomatycznych, António Costa podkreślił znaczenie współpracy wielostronnej.
"W dzisiejszym kontekście międzynarodowym nie można przecenić znaczenia funkcjonującego, opartego na zasadach porządku wielostronnego. Nasze dzisiejsze spotkanie zachęca do jeszcze większej współpracy Unii Europejskiej z Azją Środkową na forach wielostronnych, wzmacniając nasze wspólne zaangażowanie na rzecz pokojowego świata i prosperującego globalnego porządku" - mówił Costa w Samarkandzie.
Costa odniósł się również do wspólnych wyzwań w zakresie bezpieczeństwa, wskazując na liczne zagrożenia, w szczególności terroryzm, brutalny ekstremizm i handel narkotykami, który może rozprzestrzenić się zarówno na Azję Środkową, jak i Europę.
Ursula von der Leyen przedstawiła potencjalne korzyści płynące z silniejszych więzi.
"Wasze strategiczne położenie może otworzyć globalne szlaki handlowe i przepływy inwestycyjne. Te nowe inwestycje zwiększą suwerenność. Wzmocnią wasze gospodarki. A co najważniejsze, nawiążą nowe przyjaźnie" - powiedziała.
Von der Leyen powiedziała, że wierzy, iż partnerstwo doprowadzi do nowych możliwości w sektorach takich jak energia, turystyka, handel i transport, ogłaszając pakiet inwestycyjny o wartości dwunastu miliardów euro dla regionu.
"Połączy to inwestycje z naszej Unii Europejskiej i państw członkowskich. Nazywamy to podejściem Drużyny Europy. I uruchomi nowy strumień projektów w Azji Środkowej. To naprawdę początek nowej ery w naszej starożytnej przyjaźni" - powiedziała.
Na co przeznaczony jest pakiet inwestycyjny UE?
Nowy pakiet sfinansuje projekty w zakresie transportu (3 miliardy euro), surowców krytycznych (2,5 miliardaeuro), wody, energii i klimatu (6,4 miliarda euro), a także łączności cyfrowej - niektóre z nich zostały już zatwierdzone i przydzielone przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR).
Dostęp do czystej energii i metali ziem rzadkich ma kluczowe znaczenie dla UE, która dąży do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku i zwiększenia swojej autonomii w strategicznych sektorach.
Jednak znaczna część globalnego wydobycia, przetwarzania i recyklingu niektórych kluczowych surowców, takich jak lit, które są niezbędne do rozwoju energii odnawialnej, przedmiotów codziennego użytku, a także systemów obronnych, jest kontrolowana przez Chiny, od których UE chce się "oddzielić" ze względu na ich agresywne i protekcjonistyczne praktyki handlowe i polityki zagranicznej.
Azja Środkowa posiada duże złoża, w tym 38,6% światowej rudy manganu, 30,07% chromu, 20% ołowiu, 12,6% cynku i 8,7% tytanu.
"Surowce te są siłą napędową przyszłej globalnej gospodarki. Są one jednak również pułapką dla globalnych graczy. Niektórzy są zainteresowani jedynie eksploatacją i wydobyciem" - powiedziała von der Leyen przywódcom Azji Środkowej.
"Oferta Europy jest inna. Chcemy być również waszymi partnerami w rozwijaniu lokalnego przemysłu. Wartość dodana musi być lokalna. Nasze osiągnięcia mówią same za siebie" - dodała.
Multilateralizm i Ukraina
Ochrona "wielostronnego porządku opartego na zasadach" była tymczasem głównym tematem przemówienia António Costy.
"Musimy współpracować nie tylko w celu obrony multilateralizmu, ale także w celu zreformowania go tak, aby był bardziej skuteczny, inkluzywny i lepiej dostosowany do dzisiejszych realiów" - powiedział.
Przewodniczący Rady Europejskiej podkreślił, że "zagrożenia dla bezpieczeństwa mają obecnie charakter ponadnarodowy" i wezwał do ściślejszej współpracy na poziomie dwustronnym, regionalnym i wielostronnym, w tym z Rosją, która według niego narusza Kartę Narodów Zjednoczonych i prawo międzynarodowe poprzez inwazję na Ukrainę na pełną skalę.
Pięć krajów Azji Środkowej wstrzymało się od głosu w ONZ w związku z agresją Rosji na swojego sąsiada, decydując się na zachowanie neutralności, ale w pewnym stopniu skorzystały na reeksporcie do Rosji zachodnich towarów objętych sankcjami.
UE, która nałożyła 16 pakietów sankcji na Rosję za jej niesprowokowaną wojowniczość, wyznaczyła specjalnego wysłannika ds. obchodzenia sankcji, który wielokrotnie podróżował do regionu w ciągu ostatnich trzech lat.
Urzędnicy Unii Europejskiej, wypowiadający się pod warunkiem zachowania anonimowości, powiedzieli przed szczytem, że kraje Azji Środkowej wykazały "chęć współpracy", ale blok chciałby "zobaczyć więcej", zwłaszcza biorąc pod uwagę trwające rozmowy między USA i Rosją, w których Europa została w dużej mierze odsunięta na bok, wywołując obawy, że jej interesy nie będą chronione.
Jednak to samo źródło stwierdziło również, że dalsze wysiłki w tym zakresie są "ważnym elementem w celu rozwoju naszych stosunków", ale nie warunkiem wstępnym.
Costa poczynił cienko zawoalowane odniesienie do obchodzenia sankcji, mówiąc na posiedzeniu plenarnym, że Europa "będzie nadal zwiększać presję na Rosję tam, gdzie to konieczne" i że "współpraca Azji Środkowej jest nieoceniona".
"Liczymy na dalsze wysiłki w tym zakresie" - powiedział.
Prezydent Uzbekistanu Shavkat Mirziyoyev powiedział, że jego kraj "podziela zaangażowanie strony europejskiej w przestrzeganie zasad i norm prawa międzynarodowego" oraz "z zadowoleniem przyjmuje i w pełni wspiera proces negocjacji w sprawie pokojowego rozwiązania sytuacji w Ukrainie".
Podczas szczytu przywódcy zgodzili się również zorganizować Forum Inwestorów jeszcze w tym roku, aby zapewnić więcej inwestycji, w szczególności w transkaspijski korytarz transportowy, który drastycznie skróci czas potrzebny na eksport towarów między dwoma regionami, omijając Rosję, oraz ustanowić lokalne biuro EBOR w Uzbekistanie.
Poparli również pomysł organizowania podobnych szczytów co dwa lata.